Η θρυλική Αμερικανίδα φωτορεπόρτερ μιλάει στο Documento με αφορμή την επίσκεψή της στην Ελλάδα
H Σούζαν Μαϊζέλας καταγράφει την Ιστορία τη στιγµή που εξελίσσεται. Η πολυβραβευµένη φωτορεπόρτερ και πρόεδρος του Ιδρύµατος Φωτογραφίας Magnum έχει αποτυπώσει µερικά από τα πιο σηµαντικά γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών: την εξέγερση στη Νικαράγουα, το πραξικόπηµα στη Χιλή και τον εµφύλιο στο Ελ Σαλβαδόρ καθώς και τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωµάτων στη Λατινική Αµερική, την εποχή που για ευνόητους λόγους η διάχυση πληροφοριών γινόταν µε το σταγονόµετρο. Στόχος της πάντα ήταν η καταγραφή της ζωής των ανθρώπων υπό το βάρος καταστάσεων που τους ξεπερνούσαν. Το πρώτο πρότζεκτ µε το οποίο έγινε γνωστή, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ήταν το «Carnival strippers», στο οποίο αποτύπωσε τη ζωή µιας οµάδας γυναικών που έκαναν στριπτίζ στα πανηγύρια της Νέας Αγγλίας.
Το 1991, µετά τον πόλεµο στον Κόλπο, ταξίδεψε στο βόρειο Ιράκ για να µελετήσει τις επιπτώσεις των πολιτικών του Σαντάµ Χουσεΐν στον κουρδικό πληθυσµό. Σε συνεργασία µε το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων κατέγραψε την καταστροφή κουρδικών χωριών και την εύρεση µαζικών τάφων. Την εµπειρία της αποτύπωσε στο βιβλίο «Kurdistan: In the shadow of history» (1997) το οποίο περιλαµβάνει κυβερνητικά έγγραφα, µαρτυρίες, προσωπικά ηµερολόγια, χάρτες και φωτογραφίες Κούρδων τις οποίες αναπαρήγαγε προκειµένου να τις διασώσει. Στόχος της από τότε µέχρι σήµερα είναι να δηµιουργήσει µια φωτογραφική ιστορία του κουρδικού λαού.
Για το θέµα αυτό µίλησε πριν από λίγες µέρες στη Thessaloniki PhotoBiennale 2018 µε αφορµή τη λήξη της κεντρικής έκθεσης «Capitalist realism», ενώ ακολούθησε η οµιλία «Στη σκιά της Ιστορίας» στο New York University in Athens και εκείνη στο συµπόσιο µε θέµα «Χαρτογραφίες της εικόνας στον 21ο αιώνα» που οργάνωσε η Στέγη του Ιδρύµατος Ωνάση. Με τη Σούζαν Μαϊζέλας συναντηθήκαµε στις εγκαταστάσεις του New York University in Athens λίγες ώρες πριν από την οµιλία της, στην οποία δεν έπεφτε καρφίτσα.
Πιστεύετε ότι σήµερα το κουρδικό ζήτηµα βρίσκεται σε καλύτερο δρόµο σε σύγκριση µε το 1991, όταν πρωτοεπισκεφτήκατε το βόρειο Ιράκ;
Πιστεύω ότι συνολικά είναι καλύτερα τα πράγµατα σε σχέση µε τότε. Φυσικά η κατάσταση στην Τουρκία έχει χειροτερέψει, οι ισορροπίες είναι πολύ ευαίσθητες, γεγονός που δηµιουργεί σοβαρά προβλήµατα στην κοινωνία των Κούρδων. Οπότε δεν ξέρω τι θα έλεγαν οι ίδιοι για την κατάστασή τους. Σίγουρα το έδαφος δεν είναι πρόσφορο ούτε στη Συρία ούτε στο Ιράν ώστε να επιτευχθεί η σταθερότητα που θα τους εξασφάλιζε την πατρίδα που ονειρεύονται.
Ταξιδεύετε εδώ και δεκαετίες σε όλο τον πλανήτη. Η εποχή ευνοεί τη δηµοκρατία;
Θεωρώ ότι ζούµε σε πολύ σκοτεινή εποχή. Σε αρκετές περιπτώσεις η αβεβαιότητα και η έλλειψη σταθερότητας µοιάζει να δηµιουργούν τις συνθήκες για αυταρχικές ηγεσίες, στις οποίες ασφυκτιούν οι διάφορες εθνοτικές οµάδες. ∆εν ξέρω πολύ καλά τι συµβαίνει στη χώρα σας, αλλά στη δική µου είναι δύσκολη η κατάσταση. Και αυτό είναι αποθαρρυντικό. Εχει χαθεί η ελπίδα που υπήρχε στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, ακόµη και η αισιοδοξία των τελών του ’80. Η παγκοσµιοποίηση είναι ένας από τους λόγους που µας αποµακρύνουν από το να είµαστε ο λαός που θα θέλαµε να γίνουµε.
Ο µέσος Αµερικανός αντιδρά στην όλη κατάσταση;
Οι άνθρωποι στην Αµερική διαδηλώνουν ακόµη, κυρίως σε τοπικό επίπεδο που δεν είναι ορατό διεθνώς. Φυσικά το να διαδηλώνεις στην Αµερική δεν εµπεριέχει το ρίσκο που έχει σε άλλες χώρες. ∆εν ξέρω τι γίνεται στην Ελλάδα αλλά στην Τουρκία και τη Νικαράγουα είναι δύσκολο και τροµακτικά επικίνδυνο να βγεις να διαδηλώσεις στον δρόµο.
Βρεθήκατε στη Νικαράγουα το 1978, έναν χρόνο προτού οι Σαντινίστας και ο Ορτέγκα ανατρέψουν το καθεστώς Σοµόζα. Τι σας οδήγησε εκεί;
∆ιάβαζα καιρό για το πώς οι αµερικανικές δυνάµεις είχαν εµπλακεί στην κατάσταση υποστηρίζοντας το καθεστώς Σοµόζα. Ηθελα να παρακολουθήσω εκ των έσω πώς αντιστέκεται ένας λαός σε µια δικτατορία. Στην Κεντρική Αµερική οι άνθρωποι πληρώνουν το κόστος της αποαποικιοποίησης ήδη πάνω από έναν αιώνα. Στις κοινωνίες αυτές δεν επικρατεί µόνο η φτώχεια αλλά και η πολιτική αστάθεια που γεννά τη βία.
Ποια εσωτερική ανάγκη σάς ωθεί να ταξιδεύετε σε εµπόλεµες ζώνες;
Τέτοιου τύπου αποφάσεις παίρνονται ενστικτωδώς. ∆εν νιώθω υποχρεωµένη απέναντι σε κάποιον. Νιώθω µέρος της Ιστορίας που εκτυλίσσεται απρόβλεπτα. Είναι πολλά αυτά που δεν θα µπορέσεις ποτέ να καταλάβεις αν δεν βρεθείς στο σηµείο των εξελίξεων. Την εποχή που βρέθηκα στη Νικαράγουα η πληροφόρηση ήταν πολύ πιο περιορισµένη απ’ ό,τι είναι σήµερα. Με το να καλύπτω φωτογραφικά τα γεγονότα πίστευα ότι µπορώ να συνεισφέρω στη γνωστοποίηση της κατάστασης. Εκανα λοιπόν αυτό που µου φαινόταν σωστό.
Έχει κινδυνεύσει ποτέ η ζωή σας;
Ναι, είναι κάτι που συµβαίνει συχνά στις εµπόλεµες ζώνες. Το πιο σοκαριστικό µου συνέβη σε έναν δρόµο του Ελ Σαλβαδόρ, τον οποίο είχαν καταλάβει αντάρτες. Ηµουν εκεί µαζί µε άλλους δύο δηµοσιογράφους όταν εξερράγη µια νάρκη δίπλα µας. Για λίγα εκατοστά θα έχανα το µάτι µου. Ο φόβος µε κράτησε σπίτι για έξι µήνες, έπειτα όµως συνέχισα. Ηµουν τυχερή, άλλοι συνάδελφοι δεν είχαν τη δυνατότητα να επιστρέψουν σπίτι τους. Κάποιοι σκοτώθηκαν στο Ελ Σαλβαδόρ, άλλοι στη Νικαράγουα.
Λίγα χρόνια προτού βρεθείτε σε εµπόλεµες ζώνες είχατε γίνει γνωστή µέσω του πρότζεκτ «Carnival strippers», στο οποίο αποτυπώσατε τη ζωή των στριπτιζέζ στα πανηγύρια της Νέας Αγγλίας. Πώς προέκυψε αυτό;
Εκείνη την εποχή ο κόσµος δυσκολευόταν να καταλάβει για ποιον λόγο είχε ενδιαφέρον κάτι τέτοιο. Προσέγγισα αυτές τις γυναίκες και τη ζωή τους γιατί ήθελα να µάθω πώς τις έβλεπαν οι άλλοι και πώς ένιωθαν οι ίδιες για τον εαυτό τους.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 συµµετείχατε σε µια εκστρατεία ευαισθητοποίησης µε θέµα την ενδοοικογενειακή βία στο Σαν Φρανσίσκο µέσω του πρότζεκτ «Archives of abuse».
Το 1991 στο Σαν Φρανσίσκο το θέµα της ενδοοικογενειακής βίας δεν ήταν ορατό. ∆ούλεψα µε µια οµάδα γυναικών προκειµένου να ενηµερώσουµε τον κόσµο για όλο αυτό που συνέβαινε. Συνεργάστηκα µε την αστυνοµία, η οποία µου επέτρεψε την πρόσβαση στα αρχεία της.
Η αµερικανική κοινωνία παρέχει ίσες ευκαιρίες στις γυναίκες;
Όχι φυσικά. Αυτήν τη στιγµή υπάρχουν αρκετές γυναίκες στο αµερικανικό Κογκρέσο, ενώ πλέον γυναίκες είναι υποψήφιες για την προεδρία της Αµερικής, κάτι που πριν από πενήντα χρόνια φάνταζε αδιανόητο. Οι γυναίκες που έγιναν µέλη του ∆ηµοκρατικού Κόµµατος άλλαξαν τις ισορροπίες προς το καλύτερο. Οι ευκαιρίες όµως δεν είναι ίσες, όχι µόνο σε ό,τι αφορά το φύλο αλλά και τη φυλή. Είναι αποκαρδιωτικό να σκέφτεται κανείς πόσος καιρός θα χρειαστεί για να επιτευχθεί αυτό. Ενα µέρος της δουλειάς µου είναι εστιασµένο στα ανθρώπινα δικαιώµατα, η φωτογραφία όµως δεν µπορεί να κάνει πολλά.
∆εχόµαστε σήµερα περισσότερες πληροφορίες απ’ όσες µπορούµε να επεξεργαστούµε;
Ναι. ∆εχόµαστε µεγάλο όγκο µη εστιασµένων πληροφοριών για καταστάσεις στις οποίες δεν µπορούµε να εµπλακούµε συναισθηµατικά. Είναι παγίδα. Για παράδειγµα, έχω την αίσθηση ότι ενηµερώνοµαι σφαιρικά για όσα συµβαίνουν επειδή ειδοποιούµαι άµεσα µέσω του Google Αlerts. Νιώθω µε αυτό τον τρόπο ότι είµαι σε επαφή µε συγκεκριµένα µέρη και καταστάσεις. Στην πραγµατικότητα όµως δεν εµπλέκοµαι βαθύτερα.
∆εν µπορούµε να κάνουµε δηλαδή κάτι πιο ουσιαστικό από το να ενηµερωνόµαστε;
Μπορούµε, φυσικά και µπορούµε. Με περισσότερη ταπεινοφροσύνη όµως. Πολλές φορές σκέφτοµαι ότι κάποιες φορές ίσως κάνουµε περισσότερα απ’ όσα νοµίζουµε, σε ό,τι αφορά τη φωτογραφία τουλάχιστον. Σε δύο ώρες θα µιλήσω στο κοινό σχετικά µε το πρότζεκτ που έκανα πάνω στο κουρδικό ζήτηµα. Μια οµιλία ίσως να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται ένας άνθρωπος. Κι αυτό έχει αξία.
