Μπήκαμε στον πυρήνα της συλλογής της ιστορικής βιβλιοθήκης, η οποία άνοιξε ξανά τις πόρτες της αναβαθμισμένη έπειτα από χρόνια εγκατάλειψης και παρακμής.
Εδώ και τέσσερις μήνες απέκτησε ξανά ζωή μία από τις ιστορικότερες και σημαντικότερες δημοτικές βιβλιοθήκες της χώρας που μετράει πάνω από εκατό χρόνια λειτουργίας. Αναβαθμίστηκε, εμπλουτίστηκε και εκσυγχρονίστηκε έπειτα από πολλές δυσάρεστες περιπέτειες που την κράτησαν κλειστή από το 2023 μέχρι τις αρχές του περασμένου Φεβρουαρίου, όταν εγκαινιάστηκε από τον δήμαρχο Χάρη Δούκα και παραδόθηκε ξανά στο κοινό. Επισκεφτήκαμε τις ανακαινισμένες εγκαταστάσεις στην οδό Δομοκού, απέναντι από τον σταθμό Λαρίσης, και χωθήκαμε στα σπλάχνα της, εκεί όπου φυλάσσονται οι πολύτιμοι θησαυροί της, με τη βοήθεια της Ελένης Ζωντήρου, προέδρου του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ), στον οποίο υπάγεται η βιβλιοθήκη, και της διευθύντριας της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Αθήνας Ράνιας Μελιανού.
«Κερδίσαμε το στοίχημα και αλλάξαμε σελίδα» μας λέει η κ. Ζωντήρου κάνοντας λόγο για τη δημιουργία ενός «συμπλέγματος πολιτισμού, με τον βρεφονηπιακό σταθμό, την παιδική βιβλιοθήκη και το θέατρο του Αυξεντίου (σήμερα φιλοξενεί τη φιλαρμονική ορχήστρα του δήμου) να συλλειτουργούν με τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Αθήνας σε ένα οικοδομικό τετράγωνο πολιτισμού εντός της πόλης. «Είναι ένας κόμβος που ενώνει τρεις κοινότητες του Δήμου Αθηναίων και ένας χώρος γνώσης ανοιχτός για όλους, με πλήρη προσβασιμότητα για όλους, δίπλα σε στάσεις μετρό, λεωφορείων και τρόλεϊ» μας εξηγεί.
65.000 τίτλοι στη νέα εποχή
Από την είσοδο κιόλας είναι φανερή η ριζική παρέμβαση στις εγκαταστάσεις της βιβλιοθήκης, η οποία είναι πλέον σύγχρονη, καθαρή, εξοπλισμένη με ενισχυμένες κάμερες ασφαλείας και control room, με συστήματα πυρόσβεσης και με άμεση και γρήγορη εξυπηρέτηση από το προσωπικό. Καμία σχέση δηλαδή με την εικόνα εγκατάλειψης και παρακμής που οδήγησαν στο λουκέτο και κράτησαν χιλιάδες βιβλία στο σκοτάδι για πάνω από τρία χρόνια.
Η περιήγησή μας συνεχίστηκε στα δύο αναγνωστήρια, που είναι πλέον φωτεινά και λειτουργικά και στα οποία ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει στις θεματικές κατηγορίες τίτλων από τις 65.000 που διαθέτει η βιβλιοθήκη. Από αυτούς οι 25.000 είναι ελεύθεροι προς δανεισμό, με εκσυγχρονισμένα συστήματα διαχείρισης, δανεισμού και σύνδεσης του χρήστη με το υλικό της βιβλιοθήκης. Ο μαθητής, ο φοιτητής, ο ερευνητής και κάθε ενδιαφερόμενος έχουν επίσης πρόσβαση μέσω διαδικτύου στον ηλεκτρονικό κατάλογο, ο οποίος έχει διαμορφωθεί σύμφωνα με τα διεθνή βιβλιοθηκονομικά πρότυπα και τις οδηγίες του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης.
Εντύπωση προκαλεί όμως και η σύνθεση των επισκεπτών, με πολλούς ξένους ερευνητές από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα να δίνουν το παρών, όπως είδαμε. Συχνή είναι και η παρουσία σχολείων που πραγματοποιούν προγραμματισμένες εκπαιδευτικές επισκέψεις. Με επαρκή αριθμό διαθέσιμων υπολογιστών, με σημάνσεις παντού για εύκολο προσανατολισμό, με γρήγορο Wi-Fi σε όλους τους χώρους και με στόρια σκίασης ανάλογα με τις ανάγκες των χρηστών, η βιβλιοθήκη μπορεί να καλύψει τις αναγκαίες απαιτήσεις του σημερινού επισκέπτη.
Χρυσόδετες εκδόσεις
Εκεί που πράγματι χάνει κανείς τη μιλιά του είναι στα κλειστά βιβλιοστάσια που στεγάζουν τα βιβλία που δεν είναι προς δανεισμό λόγω της σπανιότητάς τους και η πρόσβαση σε αυτά είναι δυνατή μόνο με την επίβλεψη των βιβλιοθηκονόμων. Εκεί βρίσκεται ο ιστορικός πυρήνας μιας από τις σημαντικότερες βιβλιοθήκες της Ελλάδας, η οποία ιδρύθηκε από τον δήμαρχο Ανάργυρο Πετράκη το 1835 (λειτούργησε για το κοινό έναν αιώνα αργότερα και στην οδό Δομοκού στεγάζεται από το 2002). Είχα την τύχη να έρθω σε επαφή με σπάνιες εκδόσεις του Βολταίρου, του Βίκτωρος Ουγκώ, του Αδαμάντιου Κοραή, του Κώστα Βάρναλη, του Γρηγορίου Ξενόπουλου, του Αγγελου Σικελιανού, όπως και με χρυσόδετα παλαίτυπα, τα οποία φυλάσσονται σε ξύλινο έπιπλο που ανοίγει με ειδικό κλειδί.
Περιεργάστηκα την πιο παλιά έκδοση της βιβλιοθήκης του 1516, με τίτλο «Λόγοι» του Γρηγόριου Ναζιανζινού, καθώς και το έργο του Θωμά Μαγίστρου, με τίτλο «Φρυνίχου Εκλογαί» του 1517, και οι δύο βενετσιάνικες εκδόσεις. Η εντυπωσιακή ξενάγηση συνεχίστηκε στους φορητούς διαδρόμους (για εξοικονόμηση χώρου) και στο αρχείο εφημερίδων από το 1852 ως το 1999, στο αρχείο 900 τίτλων περιοδικών από το 1849 μέχρι σήμερα και στο αρχείο ΦΕΚ από το 1933 ως το 2007.
Πλούσιο είναι και το φωτογραφικό υλικό και οι εκδόσεις για την ιστορία της Αθήνας, αλλά και σύγχρονες εκδόσεις ξένης και ελληνικής λογοτεχνίας. Στο περιεχόμενο της βιβλιοθήκης συμπεριλαμβάνονται πολλές συλλογές δωρητών, όπως ο Κωνσταντίνος (Αγαθόφρων) Νικολόπουλος, ο Γιώργος Χαριτάκης, ο Δημήτρης Καμπούρογλου, ο Ηλίας Τσιριμώκος, οι Γ.&Ι. Δερβενιώτης και η αγορασμένη συλλογή του Γεωργίου Βλάχου. Φεύγοντας πληροφορήθηκα ότι μια δημοφιλής δράση ανάμεσα στους μαθητές είναι να ψάχνουν τις εφημερίδες για να ανακαλύψουν τι συνέβαινε στην Ελλάδα και στον κόσμο τη μέρα που γεννήθηκαν.
Στήριξη της περιοχής
Τα σχέδια της δημοτικής αρχής για τη βιβλιοθήκη είναι πολλά. Οπως μας λέει η πρόεδρος του ΟΠΑΝΔΑ, «χωρίς παράλληλες δράσεις για τους κατοίκους της περιοχής και τους επισκέπτες όλων των ηλικιών, η βιβλιοθήκη από μόνη της, όσο σημαντική και να είναι, δεν αρκεί». Στις δράσεις που επίκεινται περιλαμβάνονται, όπως με ενημερώνουν από κοινού με την κ. Μελιανού, εκδηλώσεις με συγγραφείς, εκδότες, αθηνογράφους, ποιητές, μουσικούς σε μια σειρά αφηγήσεων, ανάδειξης βιβλίων από τις συλλογές της βιβλιοθήκης, ξεναγήσεων στις εγκαταστάσεις και στην ευρύτερη γειτονιά, προβολών σε ανοιχτό χώρο, εκπαιδευτικών προγραμμάτων και συνεργασιών με την περιφέρεια.
Η εβδομάδα του βιβλίου που θα περιλαμβάνει τις παραπάνω δράσεις θα πραγματοποιηθεί στις αρχές Σεπτεμβρίου. «Δεν ανοίξαμε απλώς και περιμένουμε» λέει η κ. Ζωντήρου. «Στόχος μας είναι να ανάψουμε ένα φως σε γειτονιές που χρειάζονται ενίσχυση. Να δημιουργήσουμε χώρους νέων τεχνολογιών, να καλέσουμε συγγραφείς να παρουσιάσουν τα βιβλία τους δωρεάν στα αναγνωστήριά μας, να συνδέσουμε τη βιβλιοθήκη με τις υπόλοιπες δράσεις πολιτισμού και τα κέντρα δημιουργικής μάθησης του δήμου, με τις γωνιές φιλαναγνωσίας, καθώς επίσης να επιδιώξουμε συνεργασίες με άλλες δημοτικές βιβλιοθήκες της χώρας» καταλήγει. Εχει επισημανθεί επίσης η ανάγκη εμπλουτισμού της συλλογής με αγορά νέων τίτλων από μικρά κυρίως βιβλιοπωλεία που απλώνονται στις γειτονιές, επιλεγμένους από το εξειδικευμένο προσωπικό και κατόπιν ερωτηματολογίου προς τους χρήστες – τα Χριστούγεννα αγοράστηκαν βιβλία για τις παιδικές βιβλιοθήκες). Οπως εξάλλου έχει δηλώσει ο δήμαρχος στα εγκαίνια της βιβλιοθήκης: «Θέλουμε να γίνει και πάλι σημείο αναφοράς για κάθε πολίτη», που σημαίνει ότι το βιβλίο πρέπει να «κατέβει» στις γειτονιές για να συμβάλει στη συνοχή και την αναβάθμισή τους.
Περιπέτειες που κόστισαν
Η Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αθήνας υπολειτουργούσε από το 2019 (λόγω Covid) και το 2021 έκλεισε για να γίνουν οι από καιρό απαραίτητες εργασίες αναβάθμισης. Τόσο πριν όσο και μετά το λουκέτο, η εικόνα μιζέριας και εγκατάλειψης σε μια «δύσκολη» περιοχή πέριξ του σταθμού Λαρίσης ήταν αποκαρδιωτική, αφού από το 2002 δεν είχε γίνει καμία εσωτερική κτιριακή παρέμβαση στον χώρο της βιβλιοθήκης, με αποτέλεσμα να λειτουργεί επί χρόνια χωρίς σύστημα θέρμανσης και ψύξης. Αποκαρδιωτικές ήταν και οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση του έργου, με τη μελέτη που είχε εγκριθεί από το 2018 να έχει θεωρηθεί επιεικώς πρόχειρη (αφού δεν έλυνε καν το πρόβλημα του κλιματισμού) και με τον αρχικό εργολάβο του έργου να εγκαταλείπει έπειτα από έξι μήνες. Τελικά, η νέα δημοτική αρχή κατάφερε να ολοκληρώσει την αναβάθμιση, με πάνω από 100.000 ευρώ πρόσθετο κόστος, πέρα από το ποσό χρηματοδότησης του ΕΣΠΑ.
