Ξεκίνησε το αφιέρωμα για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του ανανεωτή της γλυπτικής με τίτλο «Τakis 100» σε Αθήνα και Ανδρο.
Η τέχνη του Takis (Παναγιώτης Βασιλάκης 1925-2019) δεν αφήνει κανέναν αδιάφορο. Ακόμη κι ένα παιδί στέκεται έκπληκτο μπροστά σε έργα που κινούνται, αιωρούνται, παράγουν περίεργους ήχους, μοιάζουν με γιγάντια παιχνίδια, με γαλαξιακά λουλούδια ή με αλλόκοτους μοχλούς, καρφιά, γρανάζια, χορδές, μπάλες, κεραίες, σφαίρες. Μια τρισδιάστατη παράξενη αρμονία, ένα μυστήριο μεταλλικό σύμπαν που θα μπορούσε να ξεφυτρώνει μέσα από τις σκιές του «Blade Runner» χορεύει μπροστά στα μάτια του θεατή.
Κανείς δεν μπορεί να μπερδέψει τα έργα του με κανενός άλλου, εφόσον είναι ακαριαία αναγνωρίσιμα και σου επιτρέπουν να τα νιώσεις, να τα ακούσεις, να τα αγγίξεις. Αυτή η απόκοσμη οικειότητα, η σύνδεση με κάτι στοιχειακό και γι’ αυτό βαθιά εντυπωσιακό, η κατανόηση του κόσμου μέσα από την εμπειρία της επαφής με ένα έργο τέχνης καθορίζουν όλη την πορεία του Takis, ο οποίος δικαίως συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ανανεωτές της τέχνης του 20ού αιώνα.
Πρωτοπόρος και αυτοδίδακτος
Αναδρομικές εκθέσεις του Takis έχουν γίνει πολλές σε όλα τα μεγάλα μουσεία και ιδρύματα του κόσμου, όπως η έκθεση στην Tate Modern το 2019 που έκανε το Λονδίνο και όλο τον κόσμο να παραληρεί. Και συνεχίζονται και μετά τον θάνατό του, τον Αύγουστο του 2019. Τα έργα του κοσμούν επίσης τις μόνιμες συλλογές σημαντικών μουσείων, όπως το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ζορζ Πομπιντού στο Παρίσι, το ΜΟΜΑ και το Γκούγκενχαϊμ στη Νέα Υόρκη και στη Βενετία, μεταξύ άλλων, όπως επίσης τους κήπους της UNESCO και την περιοχή της Ντεφάνς στο Παρίσι.
Φέτος, για πρώτη φορά, τα μουσεία του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην Αθήνα και την Aνδρο συντονίζονται στον ρυθμό ενός μοναδικού καλλιτέχνη που υπερβαίνει την τέχνη του. Πρόκειται για έναν εικαστικό που επανακαθόρισε τη μορφή της γλυπτικής στα μέσα του περασμένου αιώνα σπάζοντας τη σύμβαση του τι σημαίνει και τι μπορεί να είναι η γλυπτική. Ο Takis υπήρξε ένας τολμηρός δημιουργός, ο οποίος απομακρύνθηκε ενστικτωδώς από τη σταθερή, βαριά φόρμα και προσπάθησε να δημιουργήσει μια κινητική τέχνη, μια ιλιγγιώδη γλυπτική που αψηφά τη βαρύτητα και τις δυνάμεις που μας κρατούν στο έδαφος. Με κεντρικά εργαλεία του τον μαγνητισμό, το φως και τον ήχο έδωσε μορφή στο άυλο αποτυπώνοντας τις αόρατες δυνάμεις σε υλικά έργα. Οι κοσμικές δυνάμεις και οι φυσικοί νόμοι πέρασαν στις δημιουργίες του ιδιοφυούς και αυτοδίδακτου καλλιτέχνη, ο οποίος συνεργάστηκε με πολλούς φυσικούς επιστήμονες από μεγάλα πανεπιστήμια, όπως το ΜΙΤ, αλλά μέχρι τέλους ήταν περήφανος που όλα όσα ήξερε τα έμαθε μόνος του εξερευνώντας και τολμώντας.
Καθοριστικές στιγμές
Ο Takis ξεκίνησε να δημιουργεί τα πρώτα του γλυπτά από γύψο και σφυρήλατο σίδηρο σε ένα υπόγειο εργαστήριο στην Αθήνα, την πόλη που γεννήθηκε τον Οκτώβριο του 1925, επηρεασμένος από την αρχαία γλυπτική, την κυκλαδίτικη τέχνη, τα έργα του Πικάσο και του Τζιακομέτι. Δεν ήταν αυτό που έψαχνε, το ένιωθε, το ανήσυχο πνεύμα του αναζητούσε νέα ερεθίσματα και το 1954 φεύγει για το Παρίσι. Για τρία χρόνια ζούσε μεταξύ Παρισιού και Λονδίνου και το 1957, περιμένοντας το τρένο, εντυπωσιάστηκε από τις κεραίες, τα φώτα, τα ραντάρ ενός γαλλικού σιδηροδρομικού σταθμού. Αμέσως μετά δημιούργησε τα πρώτα του κινητικά έργα, τα διάσημα «Σινιάλα» του, που λικνίζονται χάρη στην πνοή του ανέμου, ενώ όταν ακουμπούν μεταξύ τους παράγουν ήχους που μοιάζουν με τους ήχους μιας παλλόμενης μουσικής χορδής.
Την επόμενη δεκαετία πειραματίστηκε με όλα τα στοιχεία της φύσης και της Φυσικής, εξερεύνησε τις μαγνητικές δυνάμεις και την ενέργεια των μαγνητικών πεδίων, τα οποία αποτελούν θεμέλια του έργου του. Σειρά είχε η εξερεύνηση του ηλεκτρισμού, του ήχου και του φωτός με αποτέλεσμα να δημιουργήσει τα «Τηλεγλυπτά», τους «Τηλεπίνακες», τα «Τηλεφώτα» και αργότερα –ξεκινώντας από τις ΗΠΑ– τα ηλεκτρομαγνητικά γλυπτά του. Ο ίδιος έλεγε πάντα ότι ο πυρήνας της δουλειάς του ήταν η ενέργεια. Και ότι ο ήχος υπήρξε βασικό στοιχείο αυτής της ενέργειας, πάντα σε μια εγκεφαλική σχέση με τους ήχους του σύμπαντος.
Όταν επινοούσε και κατασκεύαζε διάφορα «όργανα», όπως μια απλή βελόνα που έλκεται από μια ηλεκτρισμένη χορδή, καλούσε τον θεατή να συμμετάσχει τοποθετώντας χορδές πάνω σε μαγνήτες για να νιώσει την αθέατη δύναμη σε όλο το σφρίγος της. Τα έργα του Takis δεν γοητεύουν μόνο. Αποκαλύπτουν. Είναι ανθρώπινα και ταυτόχρονα συμβολικά, απτά και μαζί εγκεφαλικά που ανοίγουν δρόμους για να μάθουμε τι είναι αυτό που δεν βλέπουμε και ορίζει τη ζωή μας.
Μαγνητική προσωπικότητα
Μαγνητική προσωπικότητα και ο ίδιος κυριαρχούσε στον χώρο, εντυπωσίαζε, προκαλούσε. Του άρεσε να προβοκάρει και ήταν ο καλύτερος διαπραγματευτής των έργων του στο εμπόριο της τέχνης. Γοητεύτηκε από τον υπαρξισμό, τον διεθνισμό, τις γυναίκες, τη λάμψη της πρωτοποριακής ιδέας και γοήτευσε, ενέπνευσε και επηρέασε πολλούς καλλιτέχνες έπειτα από αυτόν. Αλλοτε ιδιόρρυθμος και δύστροπος και άλλοτε πολύ απλός στην προσέγγιση κέρδιζε τον συνομιλητή του γιατί ποτέ δεν ήταν βαρετός ή επαναλαμβανόμενος.
Πίστευε ότι ακόμα και σε μεγάλη ηλικία διατηρούσε τη νεότητά του διότι, όπως έλεγε, «ξέρω να χρησιμοποιώ την ενέργειά μου, δεν τη σπαταλάω άσκοπα, όλα είναι μυαλό, ενέργεια και κίνηση». Θεωρούσε ότι οι μαγνήτες τον θεράπευαν από κάθε αρρώστια, κάπνιζε σε όλη του τη ζωή και του άρεσε να λέει ότι ξυπνούσε από τα άγρια χαράματα ώστε να επεξεργάζεται τα σχέδιά του ανενόχλητος από το συγκεχυμένο νέφος της σκέψης των υπόλοιπων ανθρώπων. Ο Παναγιώτης Βασιλάκης πέθανε σε ηλικία 94 ετών στο σπίτι του στον λόφο του Γεροβουνού, στους πρόποδες της Πάρνηθας, εκεί όπου στέγασε το Ιδρυμα Takis – Κέντρο Ερευνών για την Τέχνη και την Επιστήμη, το οποίο ήταν επίσης το ατελιέ του από το 1986, όταν επέστρεψε μόνιμα στην Ελλάδα.
Ο πόλος της Αθήνας
Τα «Μαγνητικά πεδία», το κομμάτι της έκθεσης που παρουσιάζεται στο Μουσείο του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή στην Αθήνα, αποτελούν μια ανασκόπηση της μακράς και εξαιρετικά γόνιμης σχέσης του Takis με τα μαγνητικά πεδία – μια σχέση-σταθμός στη διαδρομή του, που άρχισε το 1959. Ξεκινώντας από τα πρώτα του «Τηλεγλυπτά» και φτάνοντας μέχρι τα τελευταία «Μαγνητικά πεδία» του το 2018, η διαδρομή περιλαμβάνει το αλησμόνητο δρώμενο «Το αδύνατον – Ανθρωπος στο Διάστημα», τους «Τηλεπίνακες», τα «Τηλεφώτα», τα «Magnetron», το «Μαγνητικό πουθενά», τους «Μαγνητικούς τοίχους», τους «Μαγνητικούς πίνακες», τις «Ηλεκτρομαγνητικές σφαίρες», καθώς και τα περίφημα «Μουσικά». Ο μαγνητισμός είναι παρών σε όλο το έργο του και του έδινε το έναυσμα για πολλές ανακαλύψεις. Χάρη σε αυτόν ο Takis εξερεύνησε αυτό που του άρεσε να περιγράφει ως τέταρτη διάσταση: έναν χώρο που συχνά χαρακτηρίζουμε κενό, ενώ τον ζωντανεύουν διαρκώς δυνάμεις που όχι μόνο μας διαφεύγουν αλλά διέπουν τη ζωή μας έως την παραμικρή λεπτομέρεια. Η εξερεύνηση του μαγνητισμού μέσα από τη ματιά του Takis είναι μια συναρπαστική και απολαυστική περιπέτεια, που καλεί σε πραγματικά μεταφυσικούς στοχασμούς. Για τον Takis όλα είναι μαγνητισμός.
Ο πόλος της Ανδρου
Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Ανδρο παρουσιάζονται όλα τα στάδια στο έργο του Takis που υπήρξαν καθοριστικής σημασίας για εκείνον μέσα από τις διαδοχικές ανατροπές που σημάδεψαν την καριέρα του. Στόχος του ιδρύματος είναι να προβάλει μια ολοκληρωμένη πλευρά της καλλιτεχνικής διαδρομής του, μάλλον παραγνωρισμένη: τα νεανικά έργα του, αποκαλυπτικά των πρώτων επιρροών του αλλά και της ικανότητάς του να απεγκλωβίζεται από την κατάρτιση του αυτοδίδακτου και να διαπρέπει: Τα «Λουλούδια» και τα «Είδωλα», τα οποία αποτέλεσαν νέες οπτικές για την πανίδα και τη χλωρίδα μέσα από το πρίσμα του μετάλλου, τους εσωτερικούς χώρους, τα μαγνητικά κενά και τις σφαίρες, που τον οδήγησαν να συνεχίσει την εξερεύνηση της ύλης· τα «Καντράν» και τα «Ηλεκτρονικά ανάγλυφα», έργα παράδοξα που υπογραμμίζουν τη μόνιμη παρουσία της τεχνολογίας στη ζωή μας, αλλά και το γεγονός ότι κάθε στοιχείο της καθημερινότητας μπορεί να κρύβει εικαστική ομορφιά που δεν υποψιαζόμαστε· τις «Σπείρες», ένα μεθυστικό ταξίδι στα αισθητικά μυστήρια της γεωμετρίας και, τέλος, τα λιγότερο γνωστά «Ερωτικά» του, εμβλήματα της ηχηρής επιστροφής των σωμάτων στη δουλειά του. Σε αυτά τα πρωτοφανούς ποικιλίας έργα, τόσο ως προς τα υλικά και τη σύλληψη όσο και ως προς τον συμβολισμό τους, προστίθενται τα «Σινιάλα» που έγιναν ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σύνολα γλυπτών του 20ού αιώνα.
ΙΝFO
Η έκθεση «Τakis 100» διαρκεί έως 2/11