«Τίποτα δεν αντέχει για πάντα. Εκτός από τους Ex. Είναι καλύτεροι από την αγάπη, τα χρήματα και τα ζώα». Με αυτή τη φράση ο Στιβ Αλμπίνι συνοψίζει ό,τι ακριβώς εκπροσωπούν οι The Ex: τη σπάνια εκείνη μουσική αντοχή που δεν οφείλεται στη φήμη, αλλά στη διαρκή αναζήτηση και στην ακατάβλητη επιθυμία για πειραματισμό.
Οι The Ex, η θρυλική underground μπάντα από την Ολλανδία, ιδρύθηκαν το 1979 μέσα από το κίνημα των squats στο Άμστερνταμ και το Wormer, στην κορύφωση της πρώτης punk έκρηξης. Αρχικά μέρος της ολλανδικής αναρχο-punk και post-punk σκηνής, πολύ γρήγορα απέκτησαν δική τους φωνή – ένα κράμα θορύβου, ρυθμού, πολιτικής και ελευθερίας.
Η μουσική τους υπήρξε πάντα άρνηση κάθε ταξινόμησης. Όπως μας λέει ο κιθαρίστας Άντι Μουρ, «προσπαθείς να περιγράψεις τον ήχο μας και δυσκολεύεσαι». Και πράγματι, οι The Ex παραμένουν ένα σχήμα που αρνείται να παγιδευτεί σε στερεότυπα. Από το 1979 μέχρι σήμερα, έχουν αφομοιώσει και ανατρέψει σχεδόν κάθε μουσικό είδος των τελευταίων δεκαετιών: το ωμό, πολιτικό punk, τη γωνιώδη post-punk ρυθμικότητα, την ασυμβίβαστη ενέργεια του noise, τις ελεύθερες φόρμες της free jazz, τον αυτοσχεδιασμό της avant-garde, αλλά και ήχους από παραδοσιακές μουσικές της Ευρώπης και της Αφρικής. Από τα βιολιά των Βαλκανίων και τα τύμπανα της Τουρκίας, μέχρι τις αφρικανικές πολυρρυθμίες της Αιθιοπίας και του Κονγκό, οι The Ex μετατρέπουν κάθε ηχητικό στοιχείο σε μέρος ενός ζωντανού οργανισμού που αναπνέει, αλλάζει και αντιστέκεται.
Η μπάντα δεν έχει ποτέ λειτουργήσει «κανονικά». Δεν έχει μάνατζερ, δεν έχει roadies, δεν έχει setlist με «χιτ». Κάθε περιοδεία ξεκινά με ολοκαίνουργιο υλικό, που διαμορφώνεται επί σκηνής, μέσα από τον αυτοσχεδιασμό και τη φυσική αλληλεπίδραση των μελών. Οι συναυλίες τους είναι εμπειρίες ζωής – γεμάτες ένταση, χιούμορ και μια αίσθηση ελευθερίας. Οι The Ex γράφουν τραγούδια για να τα παίξουν ζωντανά, όχι για να τα τελειοποιήσουν στο στούντιο.
Είναι επίσης γνωστοί για τις περιοδείες τους στην Αιθιοπία, όπου έπαιξαν σε φάρμες, κοινοτικές αίθουσες και μικρά χωριά, αφήνοντας πίσω γεννήτριες και ενισχυτές για τους ντόπιους μουσικούς. Η ντράμερ και τραγουδίστρια Κατερίνα Μπόρνεφελντ, με τη χαρακτηριστική της φωνή, ενσωμάτωσε παραδοσιακά στοιχεία στο ρεπερτόριο της μπάντας, συνδέοντας την ευρωπαϊκή avant-garde με την αφρικανική μουσική κουλτούρα.
Το νέο τους άλμπουμ, «If your mirror breaks», ξεκινά με ένα ποίημα του Γουόλτ Γουίτμαν του 1861 και κορυφώνεται με την εκρηκτική ευθυμία του «Great!». Πρόκειται για μια δουλειά που ισορροπεί ανάμεσα στην εξερεύνηση και την επιμονή, στις αμφιβολίες και στη βαθιά πίστη στη δύναμη της μουσικής. Ο Άρνολντ ντε Μπόερ, η Κατερίνα Μπόρνεφελντ, ο Άντι Μουρ και ο Τέρι Χέσελς –το σημερινό σχήμα– αποδεικνύουν ξανά πως η φαντασία και η γλώσσα μπορούν να γίνουν ταυτόχρονα καταφύγιο και όπλο, σε εποχές απώλειας και βαθιάς πολιτικής πόλωσης.
Ύστερα από τέσσερις δεκαετίες, οι The Ex συνεχίζουν να χαρτογραφούν ξανά τα όρια του underground. Αντλούν ζωή από ό,τι παραμένει αθέατο, από τις μικρές αντιστάσεις και τις αφηγήσεις που θυμίζουν πως το περιθώριο είναι συχνά το πιο ζωντανό κομμάτι του κόσμου μας.
Με το νέο τους άλμπουμ στις αποσκευές, οι The Ex επιστρέφουν στην Ελλάδα για τρεις μοναδικές εμφανίσεις σε Θεσσαλονίκη, Λάρισα και Αθήνα, φέρνοντας ζωντανά την εκρηκτική ενέργεια και τους αυτοσχεδιασμούς που τους χαρακτηρίζουν από το 1979. Όπως μας είπε στη συνέντευξη που ακολουθεί ο κιθαρίστας Άντι Μουρ, η μουσική τους είναι ένα «strange edge», ένα παιχνίδι λέξεων αλλά και τρόπος να περιγράψεις κάτι που ξεπερνά τις κατηγοριοποιήσεις. «Το μόνο που θέλεις να πεις είναι “όμορφη” και “υπέροχη”», πρόσθεσε, τονίζοντας πως κάθε συναυλία είναι μια εμπειρία που τους εκπλήσσει και τους ίδιους.
Άντι, ενταχθήκατε στους The Ex στις αρχές της δεκαετίας του ’90, αφού προηγουμένως είχατε συμμετάσχει στους Dog Faced Hermans. Πώς επηρέασε το μουσικό σας παρελθόν τον τρόπο που προσεγγίζετε τον ήχο των The Ex;
Όταν εντάχθηκα στους The Ex το 1990, συνειδητοποίησα αμέσως ότι η προσέγγισή τους στη μουσική ήταν πολύ όμοια με αυτή που είχαμε στους Dog Faced Hermans. Πάντα δουλεύαμε συνεργατικά και αυτοσχεδιαστικά στις πρόβες, και το να μπω στους The Ex το ένιωσα ως φυσική συνέχεια, όχι σαν αλλαγή. Η κοινή μας φιλοσοφία στη μουσική ήταν πιθανότατα και ο λόγος που με προσκάλεσαν. Η συνάντησή μου με το συγκρότημα ήταν σαν να βρήκα τα μουσικά μου «αδέλφια». Ήταν πραγματικά συναρπαστικό να ανακαλύπτεις μια άλλη μπάντα που λειτουργεί με τόσο παρόμοιο τρόπο.
Οι The Ex ξεκίνησαν από τη σκηνή των καταλήψεων στο Άμστερνταμ και το Wormer. Πόσο καθοριστική ήταν η DIY ηθική για την ταυτότητα της μπάντας; Πιστεύετε ότι παραμένει ζωντανό αυτό το πνεύμα στη σημερινή μουσική σκηνή;
Η DIY ηθική ήταν η μπάντα. Από την πρώτη στιγμή, διαχειριζόμασταν τα πάντα μόνοι μας – συναυλίες, δίσκους, ολόκληρη τη διαδικασία. Ακόμα και σήμερα κυκλοφορούμε τους δίσκους μας ανεξάρτητα και συνεργαζόμαστε μόνο με πρακτορεία που εμπιστευόμαστε. Αυτό το πνεύμα παραμένει ζωντανό στην underground και στη jazz σκηνή της Ολλανδίας. Πολλοί μουσικοί επιλέγουν να λειτουργούν μόνοι τους, ακριβώς γιατί δεν υπάρχουν υποδομές στις οποίες να μπορούν να στηριχτούν. Είναι αναγκαίο: αν δεν πάρεις τον έλεγχο της μουσικής σου, δεν θα συμβεί. Για εμάς ήταν πάντα αυτονόητο – ποτέ δεν σκεφτήκαμε ότι χρειαζόμασταν μάνατζερ. Η DIY ηθική συνδέεται άμεσα με την ανεξαρτησία και το χτίσιμο του δικού σου δρόμου.
Η πρώτη σας περιοδεία στην Αιθιοπία φαίνεται να ήταν σχεδόν αυτοσχεδιαστική. Τι μάθατε από αυτή την εμπειρία σχετικά με τη σύνδεση με το κοινό και την πλοήγηση σε άγνωστες μουσικές σκηνές;
Η πρώτη μας περιοδεία στην Αιθιοπία ήταν πραγματικά αυτοσχεδιαστική. Ο Τέρι είχε ήδη περάσει χρόνο στην Αφρική και είχε ιδιαίτερη αγάπη για την Αιθιοπία, οπότε όταν φίλοι μας ντόπιοι πρότειναν να κάνουμε περιοδεία εκεί, αρχικά αναρωτηθήκαμε: «Μα θα ενδιαφερθεί κανείς για τη μουσική μας;» Εκείνοι απάντησαν: «θα τους αγγίξει η ενέργεια και το πνεύμα σας». Πήγαμε πρώτα εμείς οι δύο για να εξερευνήσουμε τον χώρο και να μιλήσουμε με τις τοπικές αρχές, ώστε να οργανώσουμε λίγο την κατάσταση. Στη συνέχεια, καταφέραμε να ταξιδέψουμε με όλη τη μπάντα, με λίγη χρηματοδοτική βοήθεια από την κυβέρνηση. Την πρώτη μέρα σκεφτήκαμε να χρεώσουμε περίπου 10 σεντ, και σχεδόν κανείς δεν ήρθε. Την επόμενη μέρα, κάνοντας τις συναυλίες δωρεάν, οι χώροι γέμισαν ασφυκτικά. Παίζαμε τόσο αιθιοπικά τραγούδια όσο και δικά μας, με τον δικό μας τρόπο. Οι ντόπιοι διασκέδαζαν με τις δικές τους εκτελέσεις, αλλά κυρίως λάτρεψαν τα τραγούδια των The Ex – χόρευαν και απολάμβαναν την μουσική μας.
Οι εμφανίσεις γίνονταν σχεδόν πάντα σε εξωτερικούς χώρους, μερικές φορές σε σχολεία ή γήπεδα ποδοσφαίρου. Από εκείνη την πρώτη φορά ξεκίνησε και η τακτική μας συνεργασία με τοπικούς μουσικούς, όπως ο θρυλικός σαξοφωνίστας Γκετάτσου Μεκούρια, που μας είδε να παίζουμε και μας προσκάλεσε να γίνουμε η μπάντα του, συνοδεύοντας τις παραδοσιακές του συνθέσεις. Αυτή η εμπειρία μας δίδαξε πώς να συνδεόμαστε με το κοινό μέσα από την ενέργεια, τον αυτοσχεδιασμό και την παρουσία μας, αναδεικνύοντας τη μαγεία της ζωντανής μουσικής πέρα από τα όρια της γνώριμης σκηνής.
Με την πάροδο των χρόνων, οι The Ex πέρασαν από το anarcho-punk σε μια πολύ πειραματική, παγκόσμια ηχητική ταυτότητα. Πώς συνδέεται αυτή η μουσική εξέλιξη με τα πολιτικά μηνύματα της μπάντας;
Η μουσική μας εξέλιξη αντανακλά τις ίδιες αξίες με εκείνες με τις οποίες ξεκινήσαμε. Οι πειραματικός παγκόσμιος ήχος δεν αμφισβητεί την πολιτική μας ταυτότητα, αντίθετα, διεύρυναν το εκφραστικό μας λεξιλόγιο. Η αμφισβήτηση των κανόνων, η αντίσταση στην εξουσία και η ενίσχυση της αλληλεγγύης παραμένουν στο επίκεντρο. Για εμάς, η μουσική είναι ταυτόχρονα έκφραση και δράση. Η καλλιτεχνική μας εξέλιξη και η πολιτική μας στάση παραμένουν αδιάσπαστα συνδεδεμένες.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε στην Ευρώπη άνοδο του εθνικισμού και του λαϊκισμού, με έντονα κοινωνικά και πολιτισμικά ρεύματα προς τα δεξιά. Πώς βλέπετε αυτές τις αλλαγές στην Ολλανδία και στην Ευρώπη γενικότερα;
Θεέ μου… έχεις μήπως άλλη μια ώρα να τα πούμε; Είναι ένα τόσο μεγάλο και σύνθετο θέμα, και δεν ξέρω από πού να αρχίσω. Και, φυσικά, το ότι είμαι μουσικός δεν σημαίνει ότι η γνώμη μου για την πολιτική είναι πιο σημαντική από οποιουδήποτε άλλου, αλλά νιώθω την ανάγκη να πω αυτά που βλέπω. Παρακολουθώ την κατάσταση στην Ευρώπη και θυμάμαι τι συνέβη στην Ελλάδα· πιστεύω ότι ήταν σαν προειδοποίηση για όλη την Ευρώπη. Κάποιοι το πρόσεξαν, άλλοι όχι. Πολλοί λένε «ναι, αυτό έγινε εκεί», αλλά νομίζουμε ότι «δεν μπορεί να συμβεί εδώ». Και αυτό είναι επικίνδυνο.
Προσωπικά ανησυχώ. Έχω δύο μικρά αγόρια, ένα επτά και ένα δώδεκα ετών, και ανησυχώ για το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνουν. Όχι μόνο πολιτικά, αλλά και κοινωνικά: κινητά, οθόνες, μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όλα αυτά δημιουργούν έναν ασταμάτητο θόρυβο, πληροφοριακό και ψυχολογικό, που ενισχύει τον φόβο και τη διχόνοια. Προσπαθώ συνεχώς να ελέγχω τον χρόνο που περνούν μπροστά στις οθόνες, να τους δώσω κάποια προστασία. Οι γονείς μου δεν είχαν τέτοιες ανησυχίες όταν μεγαλώναμε εμείς. Ήταν πιο απλά, πιο άμεσα τα προβλήματα και οι φόβοι τότε. Όταν ήμουν εγώ μικρός οι γονείς μας φοβόνταν απλά για έναν πυρηνικό πόλεμο. Τώρα τα παιδιά βλέπουν καθημερινά εικόνες από τον πόλεμο στην Ουκρανία, τη Γάζα, την κλιματική αλλαγή… για αυτά όλα είναι τόσο σύνθετα και πολύπλοκα. Είναι σαν να ζουν σε έναν κόσμο που κινείται συνεχώς, χωρίς καθαρά όρια ή απλά σημεία αναφοράς.
Τι είναι αυτό ακριβώς που σας ανησυχεί σχετικά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
Νιώθω ότι η Ευρώπη περνάει κοινωνικές και πολιτισμικές μετατοπίσεις προς τον εθνικισμό, αλλά ταυτόχρονα βλέπω και υπέροχους ανθρώπους που αντιστέκονται. Δεν είναι όλοι παραδομένοι στην άκρα δεξιά ή στη χειραγώγηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Υπάρχει ακόμα πολύς χώρος για δημιουργικότητα, αντίσταση, αλληλεγγύη και συλλογική δράση. Το πρόβλημα είναι ότι το διαδίκτυο και τα social media μεγεθύνουν την αίσθηση της κρίσης. Αν παρακολουθείς μόνο online τι συμβαίνει, φαίνεται σαν ο κόσμος να τρελαίνεται, σαν να οδηγούμαστε αναπόφευκτα σε εμφύλιο ή ακόμα και σε έναν μεγάλο παγκόσμιο πόλεμο. Αλλά αν βγεις στον δρόμο, μιλήσεις με ανθρώπους, δεις την καθημερινότητα, καταλαβαίνεις ότι οι περισσότεροι δεν ζουν έτσι, δεν έχουν παραδοθεί στον φόβο. Υπάρχουν ακόμα κοινότητες και άνθρωποι που κάνουν απίστευτα πράγματα, που δημιουργούν, συνεργάζονται και αντιστέκονται στις ακραίες τάσεις.
Αυτό που βλέπω είναι ένα μεγάλο χάσμα ανάμεσα σε όσα διαβάζουμε και βλέπουμε online και στην πραγματική ζωή. Το να είσαι συνεχώς συνδεδεμένος, να παρακολουθείς ειδήσεις και social media, σε κάνει να νιώθεις ότι όλα είναι εκτός ελέγχου. Αν ζούσες για ένα χρόνο σε ένα χωριό, χωρίς καθημερινή ενημέρωση, θα είχες τελείως διαφορετική αίσθηση. Αυτό δεν μεταφράζεται βέβαια στο να αγνοούμε την πραγματικότητα ή να θάβουμε το κεφάλι μας στην άμμο, αλλά να θυμόμαστε ότι η αληθινή δράση, η δημιουργικότητα και η αλληλεγγύη υπάρχουν ακόμα παντού.
Και πιστεύω ότι θα υπάρξει αντίδραση σε αυτό το κύμα του διαδικτυακού και πολιτικού θορύβου. Υπάρχει ελπίδα. Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που αντιστέκονται στις ακραίες τάσεις, που κάνουν τη διαφορά με τις πράξεις τους και την ενέργειά τους. Δεν είμαι πολύ αισιόδοξος αυτή τη στιγμή, αλλά ξέρω ότι η αντίσταση υπάρχει, και ότι ο κόσμος δεν έχει παραδοθεί εντελώς.
Στο «If your mirror breaks», συνεχίζετε την πορεία που ξεκινήσατε με το «27 Passports». Πώς προσεγγίσατε αυτό το άλμπουμ μουσικά και στιχουργικά, και ποια μηνύματα θέλατε να μεταφέρετε;
Η διαδικασία ήταν, όπως πάντα, αυθόρμητη και οργανική. Δεν έχουμε με κάποιο συγκεκριμένο μανιφέστο ή προκαθορισμένο πλάνο· όταν ξεκινάμε τις πρόβες, αιωρείται ένα μεγάλο ερωτηματικό πάνω από τα κεφάλια μας. Ξεκινάμε από αυτοσχεδιασμούς: ένας ρυθμός από την Kat, ένα riff από μένα, στίχοι από τον Άρνολντ. Τα τραγούδια χτίζονται σιγά-σιγά, μέσα σε τρεις μήνες περίπου, με δύο-τρεις πρόβες την εβδομάδα, και προκύπτουν από ό,τι έχουμε ακούσει, δει ή ζήσει πρόσφατα: ταινίες, ταξίδια, παρατηρήσεις της καθημερινής ζωής.
Οι στίχοι του Άρνολντ είναι η ραχοκοκαλιά του άλμπουμ. Είναι πολύ προσωπικοί, με πολιτικά στοιχεία, μεταφορικοί και συχνά φιλοσοφικοί. Διαβάζει πολύ φιλοσοφία, και όσα τον επηρεάζουν βγαίνουν στους στίχους του. Αντικατοπτρίζουν αμφιβολία, αγωνία αλλά και αντοχή και προκύπτουν μέσα από την προσπάθεια να κατανοήσεις τον κόσμο και τον εαυτό σου ταυτόχρονα. Είναι πιο σκοτεινοί και αγωνιώδεις σε σχέση με προηγούμενα άλμπουμ, γιατί η πραγματικότητα που βιώνουμε γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Τραγούδια όπως το «Soon all cities» από το «27 Passports» εξερευνούν την ασφυκτική ομοιομορφία των πόλεων και την απώλεια της μοναδικότητάς τους, εμπνευσμένα τόσο από τις περιοδείες μας όσο και από καθημερινές παρατηρήσεις. Στο «If your mirror breaks», θέλαμε να μεταδώσουμε αυτή την αίσθηση της εξερεύνησης, της αμφιβολίας αλλά και της αναζήτησης λύσεων, της σύνδεσης με τον κόσμο γύρω μας και της αντίδρασης σε όσα μας προβληματίζουν. Η μουσική παραμένει ζωντανή, προκλητική και αυθεντική, γιατί για εμάς είναι τρόπος να κατανοήσουμε πώς κινούμαστε ως μπάντα σε αυτόν τον κόσμο.
Photo: Suzana Martins
Στις επικείμενες συναυλίες σας στην Ελλάδα, σκοπεύετε να παίξετε παλαιότερα κομμάτια, όπως το «The state of shock»;
Πολλοί μας ρωτούν αυτό, αλλά συνήθως δεν επαναλαμβάνουμε παλιά τραγούδια ξανά και ξανά. Δεν είμαστε σαν τον Γκλεν Κάμπελ, που πρέπει να παίζει το «Rhinestone cowboy» κάθε φορά, αλλιώς το κοινό δεν θα τον δεχτεί. Κάποιοι ίσως απογοητεύονται από αυτό, αλλά για εμάς η μουσική πρέπει να μας κρατάει ζωντανούς. Τα τραγούδια που έχουμε γράψει δεν είναι νεκρά, είναι ακόμα ζωντανά για τον κόσμο. Αν τα παίζαμε εμείς ξανά και ξανά, θα έμοιαζε σαν να τα αναπαράγουμε μηχανικά, και δεν θέλουμε να γίνουμε μια καρικατούρα του εαυτού μας.
Κάποιες φορές επανερμηνεύουμε παλιά κομμάτια για ειδικά πρότζεκτ. Για παράδειγμα, στο The Ex & Brass Unbound, καλέσαμε τέσσερις μουσικούς από τη σκηνή της αυτοσχεδιαστικής τζαζ και αποφασίσαμε να παίξουμε το «State of shock» με νέα όργανα, κυρίως χάλκινα πνευστά. Αυτό το τραγούδι απέκτησε έναν εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα, με άλλο ήχο και ενέργεια, και λειτούργησε εξαιρετικά με τη νέα σύνθεση. Παρόμοια, σκοπεύουμε να συνεχίσουμε τέτοιες προσεγγίσεις με νέα έργα, όπως για παράδειγμα τραγούδια από το «If your mirror breaks», προσθέτοντας νέα όργανα και πιθανώς μερικά άλλα κομμάτια.
Για εμάς, η περιοδεία επικεντρώνεται στο νέο υλικό και στην πρόκληση που φέρνει η ζωντανή εξερεύνηση της μουσικής, όχι στη νοσταλγία. Η μουσική πρέπει να παραμένει ζωντανή, προκλητική και δημιουργική, και αν αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε μικρότερο κοινό επειδή δεν παίζουμε τα κλασικά κομμάτια, είναι κάτι που δε μας απασχολεί. Η ουσία είναι η συνεχής εξέλιξη και η αυθεντικότητα της μουσικής μας.
Τι περιμένετε περισσότερο από τις εμφανίσεις σας στην Ελλάδα και πώς σκοπεύετε να μεταφέρετε την ενέργεια του «If your mirror breaks» στο κοινό;
Ανυπομονώ να ζωντανέψουμε την ενέργεια του άλμπουμ στη σκηνή, μέσα από αυτοσχεδιασμούς, ποιητικές εικόνες και πολιτικά θέματα. Θέλουμε να συνδεθούμε με τη μουσική σκηνή της Αθήνας και τους μουσικούς εκεί. Η πόλη έχει μια μοναδική ζωντάνια, και μέσα από τρεις συναυλίες ελπίζουμε να δημιουργήσουμε μια ολοκληρωμένη εμπειρία που θα εμπλέξει πλήρως το κοινό. Προσωπικά, ανυπομονώ επίσης να ακούσω ζωντανά ρεμπέτικα. Είχαν μεγάλο αντίκτυπο σε μένα, με αυτό το αντιφατικό βάρος θλίψης-χαράς που φέρουν και που καταφέρνουν να συνδυάζουν τόσο αρμονικά.
INFO
Παρασκευή 31 Οκτωβρίου | Eightball Club, Θεσσαλονίκη
Σάββατο 1 Νοεμβρίου | Skyland, Λάρισα | Opening act: Screaming Dead Balloons
Κυριακή 2 Νοεμβρίου | Gazarte Ground Stage, Αθήνα | Opening act: LUNGS
