Συναντήσαμε τον Αγγλο ιστορικό και πολιτικό αναλυτή και μιλήσαμε για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της Ευρώπης, καθώς και για τον πόλεμο στη Γάζα.
Ο Τίμοθι Γκάρτον Ας ταξιδεύει στην Ευρώπη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Τα πρώτα χρόνια για σπουδές και αργότερα για να συναντήσει ανθρώπους οι οποίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής πολιτικής – μεταξύ αυτών ο Χέλμουτ Κολ, η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο Τόνι Μπλερ. Είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, διδάκτορας στην έδρα Isaiah Berlin του Κολεγίου Σεντ Αντονι και επιστημονικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Χούβερ του Πανεπιστημίου Στάνφορντ. Διατηρεί επίσης μακροχρόνια συνεργασία με το «New York Review of Books» και τη βρετανική εφημερίδα «The Guardian», ενώ έχει γράψει έντεκα βιβλία για την ιστορία της κεντρικής και της ανατολικής Ευρώπης. Στο βιβλίο του «Πατρίδες. Μια προσωπική ιστορία της Ευρώπης» που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά καταγράφει τη σύγχρονη ιστορία της γηραιάς ηπείρου μέσα από τα βιώματά του. Πριν από λίγες μέρες ο Αγγλος ιστορικός επισκέφτηκε την Αθήνα και είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε μαζί του.
Παρελθόν και μέλλον
Αλήθεια, πόσες Ευρώπες υπάρχουν μες στην Ευρώπη; «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν 750 εκατομμύρια – και το εννοώ. Πες μου ποια είναι η Ευρώπη σου, να σου πω ποιος είσαι» λέει ο Τίμοθι Γκάρτον Ας. Ξεκαθαρίζει ωστόσο ότι μιλάμε για μία Ευρωπαϊκή Ενωση και ένα πολιτικό πρόγραμμα. «Το κοινό μας μέλλον εξαρτάται από το πώς θα διαμορφώσουμε αυτή την ένωση» προσθέτει.
Στο βιβλίο αναφέρεται σε τέσσερις γενιές. Τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ενωσης έθεσε εκείνη που μεγάλωσε κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Η δεύτερη γενιά διαμορφώθηκε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και επιχείρησε να δημιουργήσει τις βάσεις για τη μετάβαση στην ειρήνη. Η τρίτη, η γενιά του 1968, έθεσε ζητήματα χειραφέτησης και επιχείρησε να απαλλαγεί από τα καθεστώτα που επικρατούσαν σε ευρωπαϊκό έδαφος. Η τέταρτη είναι η γενιά που βίωσε τις πολιτικές αλλαγές που ακολούθησαν την πτώση του Τείχους το 1989. «Εποχή του θριάμβου της Δύσης, της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του καπιταλισμού» τη χαρακτηρίζει ο ιστορικός και συνεχίζει: «Οι φιλελεύθεροι κάναμε πολλά λάθη εκείνη την περίοδο. Είχαμε υπερβολική αυτοπεποίθηση, εμπιστευόμασταν απολύτως την ελεύθερη αγορά, πιστεύαμε ότι, παρότι παραμελούσαμε μεγάλο μέρος της κοινωνίας, η δημοκρατία θα συνέχιζε να εξαπλώνεται μέσω του οικονομικού φιλελευθερισμού. Από το 2008 πληρώνουμε το τίμημα αυτής της λανθασμένης εκτίμησης».
Ατελείς δημοκρατίες
Εκτιμά πως κατά τη διάρκεια της κρίσης χάθηκαν πολλά. «Το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης εξακολουθεί να αποτελείται από ατελείς δημοκρατίες. Η Ουγγαρία δεν θεωρείται πλέον δημοκρατία, ενώ η Πολωνία τώρα επιστρέφει στον σωστό δρόμο» εξηγεί και επανέρχεται σε αυτό που έλεγε πριν: «Παραμελήσαμε μεγάλο μέρος της κοινωνίας μας, στο πεδίο όχι μόνο της οικονομίας αλλά και της κουλτούρας. Θεωρώ ότι τα δύο αυτά πεδία είναι εξίσου σημαντικά. Οι Πολωνοί λαϊκιστές έχουν επενδύσει ακριβώς σε αυτό το ζήτημα, στον τρόπο που προσέγγισαν τα στρώματα αυτά αποδίδοντάς τους τον σεβασμό που στερήθηκαν».
Συζητάμε για τον πόλεμο στην Ουκρανία και για τον τρόπο που οι Ευρωπαίοι νιώσαμε να διαλύονται όλες οι βεβαιότητές μας σε σχέση με την πολυσυζητημένη ασφάλεια που παρέχει η Ευρωπαϊκή Ενωση στους πολίτες της. «Αν και στη μεταπολεμική εποχή πάντα παρέμενε ζητούμενο, μόνο μετά το 1989 σκεφτήκαμε ότι θα μπορούσαμε να ζούμε στην Ευρώπη της αιώνιας ειρήνης όπως την περιέγραφε ο Ιμμάνουελ Καντ. Κηρύχτηκε όμως ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία, τον οποίο ακολούθησε άλλη μια περίοδος στην οποία ελπίζαμε στην αιώνια ειρήνη. Αυτήν τη στιγμή γίνονται δύο μεγάλοι πόλεμοι, ο ένας στην Ουκρανία και ο άλλος μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς» λέει ο Τίμοθι Γκάρτον Ας.
Για τον πόλεμο στη Γάζα
Σε σχέση με τον πόλεμο στη Γάζα ο Αγγλος ιστορικός εξηγεί: «Δεν μιλάμε για εξωτερική πολιτική. Ο συγκεκριμένος πόλεμος εντάσσεται στα ζητήματα της εσωτερικής πολιτικής μας. Μια από τις μεγάλες αλλαγές που συντελέστηκαν τα τελευταία πενήντα χρόνια είναι ότι στις κοινωνίες μας υπάρχουν άνθρωποι που προέρχονται από όλα τα μέρη της γης. Αυτό σημαίνει πως οτιδήποτε συμβαίνει οπουδήποτε αποτελεί αυτομάτως εσωτερικό ζήτημα. Ετσι, ο πόλεμος του Ισραήλ με τη Χαμάς συμβαίνει κατά μία έννοια και στις κοινωνίες μας. Γι’ αυτό τον λόγο η Ευρώπη έχει ζωτικό συμφέρον στην αναζήτηση λύσης». Μ’ αυτό το σκεπτικό κανείς δεν μπορεί να είναι αξιόπιστος όταν μιλώντας για τη Χαμάς δεν τη συνδέει με τους τρομοκράτες που σκοτώνουν μωρά, κρατούν ομήρους και χρησιμοποιούν ως ανθρώπινη ασπίδα τους πολίτες της Γάζας, όπως λέει. «Από την άλλη, οφείλουμε να μιλήσουμε και για όσα συμβαίνουν από την ισραηλινή πλευρά. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να είμαστε συνεπείς στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο και στους κανόνες του πολέμου. Χάνουμε την αξιοπιστία μας αν μιλάμε για παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και τον φόρο αίματος των αμάχων στην Ουκρανία τον τελευταίο ενάμιση χρόνο αλλά αποφεύγουμε να μιλήσουμε για όσα συμβαίνουν στη Γάζα» διευκρινίζει.
Θεωρεί πως σε αυτό τον πόλεμο, όπως και σε κάθε άλλον, η κρίσιμη ερώτηση είναι πώς θα τελειώσει. «Λίγους μήνες μετά την έναρξη του δεύτερου πολέμου κατά της τρομοκρατίας ρώτησα τον πρώην αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Ντικ Τσέινι πώς θα τελείωνε ο πόλεμος. Είπε πως αυτό θα συνέβαινε με την εξάλειψη όλων των τρομοκρατών. Τεράστιο λάθος. Φοβάμαι πολύ πως ο κ. Νετανιάχου πρόκειται να κάνει το ίδιο λάθος. Η ιδέα ότι η επίλυση του προβλήματος μπορεί να έρθει μόνο με στρατιωτικά μέσα αποτελεί άκρως επικίνδυνη ψευδαίσθηση. Και πραγματικά, οι ΗΠΑ για πρώτη φορά και διά στόματος Τζο Μπάιντεν στέλνουν το μήνυμα “Μάθετε από τα δικά μας λάθη”».
INFO
Το βιβλίο «Πατρίδες. Μια προσωπική ιστορία της Ευρώπης» του Τίμοθι Γκάρτον Ας κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση του Δημήτρη Δουλγερίδη
