Δεν αδιαφόρησαν οι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι για τις εκλογές του Ευρωκοινοβουλίου. Δεν θα πρέπει να μας ξεγελά η οικτρή άνοδος της αποχής στην Ελλάδα. Στη Γαλλία είχαμε το υψηλότερο ποσοστό συμμετοχής την τελευταία τριακονταετία και στη Γερμανία η συμμετοχή παρέμεινε σταθερή. Οι Ευρωπαίοι πολίτες δεν υποτιμούν τη σημασία των Βρυξελλών και των μηχανισμών της ΕΕ στα ζητήματα της καθημερινότητάς τους. Θεωρούν όμως ότι έχουν κοπεί οι πολιτικοί και ιδεολογικοί δεσμοί με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Με άλλα λόγια, όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι και Ευρωπαίες πιστεύουν ότι οι ελίτ των Βρυξελλών δεν δίνουν δεκάρα για την καθημερινή τους ζωή και τα αυξανόμενα προβλήματά τους. Πιστεύουν ότι οι θεσμοί και οι μηχανισμοί της ΕΕ είναι δέσμιοι μεγάλων οικονομικών συμφερόντων και των ομάδων πίεσης που τα προωθούν. Χωρίς δεσμούς με το «ευρωπαϊκό όραμα» –αν υφίσταται ακόμη κάτι τέτοιο–, μεγάλο μέρος των κοινωνιών στρέφεται στην ταυτότητα που συγκροτούν η εθνική ιδεολογία και η περιχαράκωση στο έθνος-κράτος.
Εκτός από την έλλειψη συμπεριληπτικού «ευρωπαϊκού οράματος», η υποχώρηση του κοινωνικού κράτους διαλύει όλα τα δίχτυα προστασίας που υπήρχαν για τους οικονομικά ασθενέστερους. Η εμπορευματοποίηση της υγείας και της παιδείας και η κατάρρευση των δομών κοινωνικής προστασίας οδηγούν όλο και μεγαλύτερα στρώματα σε βαθιά επισφάλεια και στην αντίληψη ότι μόνο ατομικές στρατηγικές μπορούν να ευδοκιμήσουν σε μια κοινωνική ζούγκλα. Σε αυτό το τοπίο κοινωνικού δαρβινισμού –όπου ο ισχυρότερος επιβιώνει– οι φτωχοί και επισφαλείς στρέφονται εναντίον αυτών που βρίσκονται σε μειονεκτικότερη θέση, των προσφύγων και των μεταναστών.
Στις εκλογές αυτές ηττήθηκε κατά κράτος η ηγεσία των Μακρόν και Σολτς που διαχειρίστηκαν τον πόλεμο στην Ουκρανία, την πανδημία και τις σχέσεις της ΕΕ με τις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Μέση Ανατολή. Ο ουκρανικός πόλεμος αποδεικνύεται κάθε άλλο παρά σύντομος και η ανθεκτικότητα της Ρωσίας φαίνεται να ξεπερνά κατά πολύ τις εκτιμήσεις της Δύσης, παρά τις ομοβροντίες των κυρώσεων και τη βοήθεια προς το Κίεβο. Οι συνέπειες του πολέμου στην αύξηση του πληθωρισμού και την αγροτική οικονομία της ΕΕ και η αύξηση των προσφυγικών ροών γίνονται οδυνηρά αισθητές στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για έναν ευρωπαϊκό πόλεμο, τον πρώτο μεταξύ κρατών μετά τον Β΄ Παγκόσμιο, η ηγεσία των Μακρόν – Σολτς – Φον ντερ Λάιεν δεν διαμόρφωσε μια ευρωπαϊκή στρατηγική αλλά ουσιαστικά έγιναν παρακολούθημα των αμερικανικών επιλογών και προτεραιοτήτων.
Το ίδιο συμβαίνει και στις σχέσεις της ΕΕ με την Κίνα. Δεν έχει διαφανεί μια αυτόνομη ευρωπαϊκή στρατηγική απέναντι στο Πεκίνο παρά τη μεγάλη σχέση αλληλεξάρτησης σε όλους τους βιομηχανικούς τομείς, με ιδιαίτερη έμφαση στην παραγωγή εξαρτημάτων ηλεκτρονικών συσκευών, την παραγωγή μπαταριών και ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Η ευρωπαϊκή ηγεσία δεν έχει μέχρι σήμερα πειστικές απαντήσεις απέναντι στις πολιτικές προστατευτισμού των ΗΠΑ, οι οποίες αναμένεται να αυξηθούν και να ισχυροποιηθούν αν έρθει ο Τραμπ στην εξουσία. Στη Μέση Ανατολή, μετά την αρχική άνευ όρων υποστήριξη προς την κυβέρνηση Νετανιάχου και την καταστολή κάθε φιλοπαλαιστινιακής εκδήλωσης, οι Μακρόν – Σολτς παρέμειναν στο περιθώριο της διεθνούς διαπραγμάτευσης για την εκεχειρία στη Γάζα δίνοντας λευκή επιταγή στην Ουάσινγκτον. Είναι ενδιαφέρον, πάντως, ότι η γαλλική ακροδεξιά κατόρθωσε να υπερφαλαγγίσει τον Μακρόν και σε αυτό το θέμα, διακηρύσσοντας ότι η ακροδεξιά ψήφος είναι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος να αντιμετωπιστεί ο «αντισημιτισμός» της άκρας Αριστεράς.
Τέλος, φαίνεται ότι η ραγδαία αύξηση της ακροδεξιάς έχει ευαισθητοποιήσει τα αντανακλαστικά των προοδευτικών και αριστερών παρατάξεων, όπως δείχνει η συγκρότηση του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία. Η ενότητα αυτή δεν φτάνει αν ο σχηματισμός δεν πάρει οριστικό διαζύγιο από τις νεοφιλελεύθερες ιδέες και πολιτικές και δεν συγκροτήσει ένα πρόγραμμα αναδιανομής, κοινωνικού κράτους και κοινωνίας αλληλεγγύης στο εσωτερικό και αυτόνομες στρατηγικές στη διεθνή πολιτική.
Ο Σωτήρης Ρούσσος είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών
