Γόνος μεταναστών εβραϊκής καταγωγής, εμβριθής γνώστης της ευρωπαϊκής παιδείας και ισχυρός πρόμαχος της αμερικανικής ταυτότητας, ο Χάρολντ Μπλουμ είναι, αν όχι ο επιφανέστερος, σίγουρα πάντως ο επιδραστικότερος κριτικός της αγγλόφωνης λογοτεχνίας. Πράγμα διόλου παράδοξο ασφαλώς για τον επίμονο αναγνώστη, όπως αποκαλούσε ο ίδιος τον εαυτό του, που θεμελίωσε τη φήμη του αρχικά με την «Αγωνία της επίδρασης», τη στερέωσε αργότερα με τη συνοδό μελέτη για την «Ανατομία της επίδρασης» και την υποστήριξε με συνέπεια καθ’ όλη τη διάρκεια της μακράς ακαδημαϊκής του ζωής, εκτείνοντας την προβληματική της σε ποικίλες κατευθύνσεις. Συνέταξε τον «Δυτικό κανόνα» της λογοτεχνικής μας παράδοσης με βάση τα αμφιλεγόμενα αγγλοσαξονικά του κριτήρια και έγινε ευρύτατα γνωστός για τη διαρκή, παθιασμένη ενασχόλησή του με τον Σαίξπηρ, που συμπυκνώθηκε στο πολύκροτο έργο του «Η επινόηση του ανθρώπινου».
Το πάθος άλλωστε (και κάποιες φορές η εμπάθεια) στον τραχύ και πολύμοχθο αγώνα επιβολής των απόψεών του χαρακτηρίζει ολόκληρο τον βίο του Μπλουμ, που φρόντισε να ανοίξει πολλά μέτωπα. Συγκρούστηκε άγρια με τη «σχολή της μνησικακίας», δηλαδή τους δικαιωματιστές της πολιτικής ορθότητας, επέκρινε σφοδρά την πολιτική στράτευση της λογοτεχνίας και κατηγόρησε για ανάρμοστη ρηχότητα τους οπαδούς της αποκαθήλωσης των κλασικών συγγραφέων. Ο Ρόμπερτ Φροστ, που ήταν από τους αγαπημένους του ποιητές, παράγγειλε να χαράξουν στον τάφο του το επίγραμμα: «Είχα ένα σύντομο καβγαδάκι με τον κόσμο». Ετσι και η ζωή του Μπλουμ θα μπορούσε να συνοψιστεί στη φράση: «Είχα έναν εκτενή αγώνα με τη λογοτεχνία».
Το Αμερικανικό Υψηλό
Αυτή η τοποθέτηση είναι απολύτως ευνόητη για τον Αμερικανό κριτικό και επιβεβαιώνεται στο τελευταίο από τα σημαντικά του έργα που φέρει τον ξεκάθαρο τίτλο «Ο δαίμων ξέρει». Ο Χάρολντ Μπλουμ ουδέποτε θεώρησε τη λογοτεχνία ανθόσπαρτο περιβόλι, αλλά πεδίο μάχης στα στενά όρια του οποίου διαγκωνίζονται πολλοί και ξεχωρίζουν λίγοι. Εξίσου μάχιμη λοιπόν οφείλει να είναι και η γραμματολογική διαιτησία που εποπτεύοντας το έργο τους θα διαλέξει μεταξύ των καλών τους καλύτερους. Επιλογή καθόλου εύκολη ακόμη και για κάποιον οξυδερκή αναγνώστη όπως ο Μπλουμ, που εδώ, έχοντας αναβιβάσει το αναπόφευκτα υποκειμενικό του κριτήριο σε πλήρως δεσμευτικό κανόνα, θα προκρίνει ανάμεσα στους συγγραφείς των Ηνωμένων Πολιτειών όσους ανταποκρίνονται στην έννοια του Αμερικανικού Υψηλού. Ετσι, θα σχηματίσει το δικό του δωδεκάθεο ή –για να εκφραστούμε μετριοπαθέστερα– θα αναγορεύσει τους εκλεκτούς του σε δώδεκα αποστόλους του λογοτεχνικού μεγαλείου στη βόρεια επικράτεια του Νέου Κόσμου.
Ποιος είναι όμως ο δαίμων και τι ξέρει; Στο πρώτο σκέλος του όντως δυσθεώρητου ερωτήματος ο Μπλουμ θα απαντήσει με σαφήνεια: δαίμων είναι η ανυποχώρητη μανία που εμφωλεύει σε κάθε δημιουργό περιωπής και τον προικίζει, πάντα αφειδώλευτα, ιδιοπρόσωπα και μοναδικά, με τις έσχατες επιγνώσεις της ζωής και του θανάτου.
Στο δεύτερο σκέλος όμως για το τι ξέρει θα είναι περισσότερο υπαινικτικός: ο δαίμων, με τη χαρισματική του διάθεση, ξέρει να αξιοποιεί τους επιφανείς αστέρες του λογοτεχνικού στερεώματος με το ίδιο δηλαδή κριτήριο που επέλεξε και τον Μπλουμ. Τόσο για να τους αναδείξει οικουμενικά όσο και, να το θέσουμε πεζά, για να αναδειχτεί και ο ίδιος, με την εγνωσμένη λογιοσύνη του, σε σθεναρό εκπρόσωπο Τύπου και δημοσίων σχέσεων των μεγαλεπήβολων έργων τους.
Οι καλύτεροι
Το δαιμονικό ύψιστο λοιπόν, με τη διακεκριμένη καταγωγή του από τον Μπλέικ, την εξεγερσιακή του δυναμική ενισχυμένη από τη ρομαντική παράδοση και τη μαθητεία του στο φαουστικό σχολείο, ενέπνευσε τον Χάρολντ Μπλουμ να συντάξει την τελική του λίστα. Εκεί, κατά τον ίδιο, περιέχονται όχι αναγκαστικά οι ανθεκτικότεροι στον χρόνο λογοτέχνες, αλλά όσοι διακρίνονται «για την αδιάκοπη προσπάθειά μας να υπερβούμε το ανθρώπινο χωρίς να απαρνηθούμε τον ανθρωπισμό». Στην ευθεία γραμμή αυτού του αναμφίβολα πολύ γενικού ορισμού ο Μπλουμ θα παρατάξει τη δωδεκάδα του και μάλιστα κατά ζεύγη. Ο Ουόλτ Ουίτμαν αντικρίζεται με τον Χέρμαν Μέλβιλ, ο Ραλφ Ουόλντο Εμερσον με την Εμιλι Ντίκινσον, ο Ναθάλιελ Χόθορν με τον Χένρι Τζέιμς, ο Μαρκ Τουέιν με τον Ρόμπερτ Φροστ, ο Ουόλας Στίβενς με τον Τόμας Στερν Ελιοτ και ο Ουίλιαμ Φόκνερ με τον Χαρτ Κρέιν.
Η στρατηγική αυτής της κατοπτρικής προβολής είναι προφανής, αφού επιτρέπει στον Μπλουμ να επικαλεστεί ομοιότητες και να διαχειριστεί διαφορές, να αναδείξει συγγένειες και να υποδείξει αποστάσεις μεταξύ των συγγραφέων που περιλαμβάνονται στον χάρτη. Λιγότερο σαφής είναι η μέθοδος της επιλογής που, όπως κάθε επιλογή άλλωστε, παρουσιάζει τα δικά της προβλήματα. Ετσι, αναστήματα όπως ο Εντγκαρ Αλαν Πόε, ο Σκοτ Φιτζέραλντ ή ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ παραμερίζονται συνοπτικά χάριν του Μαρκ Τουέιν, θεατρικοί συγγραφείς της εμβέλειας του Ευγένιου Ο’ Νηλ αγνοούνται, ενώ από τους νεότερους λογοτέχνες, έστω και του διαμετρήματος ενός Τόμας Πίνσον, ο Μπλουμ, εκ πεποιθήσεως ή επειδή αρνείται το ρίσκο, δεν ανθολογεί κανέναν.
Χωρίς προβλήματα αντιθέτως παραδίδεται στο αναγνωστικό κοινό η ελληνική έκδοση του έργου, που διακρίνεται αμέσως για την άρτια δουλεμένη μετάφραση του Ευάγγελου Τζιγκουνάκη και την εμβριθή επιμέλεια του Δημήτρη Δημηρούλη, το εισαγωγικό σημείωμα του ιδίου, το κατατοπιστικό ευρετήριο και την άψογη τυπογραφική εμφάνιση του βιβλίου με τη φροντίδα του Γιάννη Μαμάη.
INFO
Το βιβλίο «Ο δαίμων ξέρει. Λογοτεχνικό μεγαλείο και το Αμερικανικό Υψηλό» του Χάρολντ Μπλουμ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg
