Τραμπ: Ισχύς αλλά με στρατηγική αδυναμία
Σε μια περίοδο που η αμερικανική ηγεμονία φθίνει εν μέσω της ανόδου μιας πολυπολικής τάξης, ο Ντόναλντ Τραμπ φιλοδοξεί να αναδειχθεί ως ο αρχετυπικός «ισχυρός άνδρας», ενσαρκώνοντας μια στρατηγική που βασίζεται στην προβολή αδιαπραγμάτευτης δύναμης για την επίλυση κατά τόπους κρίσεων παγκοσμίως.
Τα προβλήματα αυτής της τακτικής αναλύονται με χαρακτηριστική διαύγεια από τον Νορβηγό καθηγητή Διεθνών Σχέσεων Γκλεν Ντίσεν (Glenn Diesen), ο οποίος αναγιγνώσκει τα «πατήματα» του Τραμπ ως εξής: ως πρόεδρος μιας ηγεμονικής υπερδύναμης σε σαφή αποδρομή αποδίδει την απώλεια της πρωτοκαθεδρίας σε αδυναμίες προκατόχων, πιστεύοντας ότι η επιθετική του στάση μπορεί να αναστρέψει τη ροή της Ιστορίας. Κατασκευάζει αφηγήσεις στις οποίες παγκόσμιοι ηγέτες τρέμουν μπροστά του – όπως η υποτιθέμενη υπόσχεση (που δεν συνέβη ποτέ!) του Ινδού πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι να διακόψει τις αγορές ρωσικού πετρελαίου, μια φανταστική αφήγηση που εξυπηρετεί την αυτοπροβολή του ως υπέρτατου σωτήρα. Το ίδιο ισχύει για την «ειρήνη» στη Μέση Ανατολή που δεν κατέληξε καλά καλά να είναι πλήρης, έστω και προσωρινή, κατάπαυση πυρός στη Γάζα ή τη διαβεβαίωσή του ότι οι BRICS+ «τελείωσαν» και «ουσιαστικά δεν υπάρχουν πια» αφότου τους «έτριξε τα δόντια». Αντίστοιχο εγχείρημα ως προς την Κίνα απέτυχε ήδη πολλάκις, αλλά εν πάση περιπτώσει αυτή είναι η τραμπική προσέγγιση.
Αυτή η προσέγγιση ωστόσο δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση, ριζωμένη σε ελιγμούς εξαπάτησης που υπονομεύουν την αμερικανική αξιοπιστία. Στο εσωτερικό μέτωπο λειτουργεί ως εργαλείο συσπείρωσης, με το κοινό να δικαιολογεί ηθικές παρεκκλίσεις –όπως η μυθομανία– ως αναγκαίο τίμημα για την επιστροφή στο «μεγαλείο». Στο διεθνές πεδίο όμως η πραγματικότητα είναι αμείλικτη: η προβολή ισχύος δεν αντιστρέφει δομικές αδυναμίες, αλλά ενισχύει την παρακμή. Όταν η εξαναγκαστική διπλωματία αποτυγχάνει –όπως με την Ινδία, όπου οι απειλές Τραμπ οδήγησαν σε ενίσχυση των δεσμών με Ρωσία και Κίνα– ο «ισχυρός άνδρας» καταφεύγει σε φαντασιώσεις υποταγής, γιορτάζοντάς τες στη δική του «φούσκα». Αυτό το χάσμα μεταξύ εικόνας και ουσίας τον καθιστά ολοένα και πιο απερίσκεπτο, πυροδοτώντας κλιμάκωση αντί για σταθερότητα.
Ο απώτερος στόχος μιας ηγεμονικής στρατηγικής εξ ορισμού υπερβαίνει την ειρηνική συνύπαρξη ως στόχο, μας θυμίζει ο καθηγητής Ντίσεν: στοχεύει στην ήττα αντίπαλων δυνάμεων και αυτό είναι που την καθιστά ηγεμονική. Η οικονομική αντιπαράθεση με την Κίνα επιδιώκει την υπονόμευση της τεχνολογικής της υπεροχής, ο πόλεμος δι’ αντιπροσώπων κατά της Ρωσίας μέσω της Ουκρανίας (κατά δήλωση του υπουργού Εξωτερικών Ρούμπιο τον Ιανουάριο) επιχειρεί την εξάντλησή της μέχρι απώλειας στάτους μεγάλης δύναμης, ενώ η πίεση στο Ιράν στοχεύει σε συνθηκολόγηση και αφοπλισμό.
Μεγάλες δυνάμεις ωστόσο δεν υποχωρούν χωρίς καταστροφικές συνέπειες, καθώς κάθε παραχώρηση τις καθιστά ευάλωτες σε περαιτέρω εκμετάλλευση. Οι συμφωνίες ειρήνης γίνονται προσωρινές παύσεις για ανασύνταξη, όχι γνήσιες λύσεις με διάρκεια.
Η περίπτωση της Ινδίας φωτίζει αυτόν τον κίνδυνο. Διατηρώντας τη μη ευθυγράμμισή της, αποφεύγει την υπερβολική εξάρτηση από τις ΗΠΑ, που θα τη μετέτρεπε σε «πρώτη γραμμή» κατά της Κίνας, με οικονομικό φόρο και κανιβαλισμό των βιομηχανιών της. Η υποταγή σε μια φθίνουσα αυτοκρατορία θα ήταν μοιραία, μετατρέποντάς τη σε «άλλη μια Ευρώπη», κάτι που μέχρι στιγμής η Ινδία σωφρόνως αποφεύγει.
Στην Ευρώπη, πράγματι, η στρατηγική του «ισχυρού άνδρα» αποδίδει καλύτερα: ασθενή κράτη, στερούμενα οικονομικής αυτονομίας και πολιτικής φαντασίας, θυσιάζουν εθνικά συμφέροντα για να διατηρήσουν την αμερικανική δέσμευση. Δημόσια αποδίδουν φόρο τιμής στον Τραμπ (τον «daddy»), παρόλο που ιδιωτικά τον περιφρονούν, διατηρώντας την ενότητα της «πολιτικής Δύσης» με τίμημα την ευαλωτότητα.
Εντέλει, το σύνθημα «ειρήνη μέσω ισχύος» μετατρέπεται σε ειρήνη μέσω κλιμάκωσης. Αντίπαλες δυνάμεις, χωρίς περιθώρια υποχώρησης, θα ανταποδώσουν πυροδοτώντας μεγάλους πολέμους. Η ψευδαίσθηση του Τραμπ δεν αναστέλλει την πολυπολικότητα, αλλά επιταχύνει την παρακμή των ΗΠΑ, αποκαλύπτοντας τη στρατηγική αδυναμία πίσω από την εικόνα ισχύος.
Σε αυτό τον κόσμο ο στόχος θα ήταν εύλογο να έγκειται στην προσαρμογή, όχι στην αυταπάτη μεγαλείου δίχως λήξη, με την ελπίδα να καταστήσει η διακήρυξη της αυταπάτης πραγματικό το φαντασιώδες.
*Ο Σωτήρης Μητραλέξης είναι δρ Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων
