Η Ευρώπη παλεύει να δείξει στον πλανήτη ότι είναι ενωμένη απέναντι στον κίνδυνο εξ ανατολών, όμως οι υποκριτικές της ικανότητες δεν πείθουν. Στις 9 Μαΐου ο επανεκλεγείς Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν κάλεσε, μεταξύ άλλων, και σε αλλαγή των συνθηκών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, υπό την επιταγή των νέων προκλήσεων της εποχής.
Ωστόσο ήταν αδύνατον να κρυφτεί η πρόθεση του Γάλλου προέδρου για μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, όπως έγραψε την επόμενη μέρα η συντηρητική εφημερίδα «Le Figaro». Οπως ήταν αναμενόμενο, οι μικρότεροι εταίροι της ΕΕ αντέδρασαν αρνητικά.
Διαφωνία από τις ανατολικές χώρες
Η διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης κατέληξε σε 49 προτάσεις, που περιέχουν περισσότερες από 300 συστάσεις για αλλαγές στη δομή της ΕΕ. Ουσιαστικά οι προτάσεις αυτές καλούν στη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Ενωσης με ενισχυμένες κεντρικές εξουσίες, η οποία θα δρα ως ομοσπονδιακό υπερκράτος που θα έχει μεγαλύτερο λόγο στη λήψη των αποφάσεων.
Βασική επιδίωξη του σχεδίου είναι να παρακάμψει το βέτο των χωρών-μελών σε ορισμένους ευαίσθητους τομείς της πολιτικής, όπως η υγεία, οι φόροι, η άμυνα και η ένταξη νέων μελών. Για να γίνουν αυτές οι αλλαγές χρειάζεται εκτεταμένο ξαναγράψιμο των συνθηκών της ΕΕ, πράγμα στο οποίο αντιτίθεται σχεδόν το ένα τρίτο των χωρών της ΕΕ. Την ίδια μέρα που έγιναν γνωστές οι προθέσεις τόσο του Μακρόν όσο και της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να αλλάξουν οι συνθήκες, δέκα χώρες εξέδωσαν κοινό κείμενο στο οποίο εξέφρασαν την αντίθεσή τους. Βουλγαρία, Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Σλοβενία και Σουηδία επισήμαναν ότι «δεν υποστηρίζουν μια πρώιμη και μη μελετημένη προσπάθεια για εκκίνηση μιας διαδικασίας αλλαγής των συνθηκών». Η ΕΕ μπορεί να ανταποκριθεί με τις συνθήκες ως έχουν τώρα, διατείνονται οι δέκα χώρες, δίνοντας ως παράδειγμα την αντιμετώπιση του κορονοϊού και την απάντηση στον πόλεμο στην Ουκρανία. «Εχουμε ήδη μια Ευρώπη που λειτουργεί» είπαν. Ομως το κέντρο της ΕΕ φαίνεται να διαφωνεί με αυτή την πρόταση.
Οι προτεινόμενες αλλαγές προς μια πιο κεντρικά ελεγχόμενη ΕΕ θα ευνοούν τις μεγάλες οικονομίες και τα συμφέροντά τους, βαθαίνοντας το ρήγμα με τις περιφερειακές χώρες και δίνοντας μήνυμα αντίθετο από της ενότητας. Αυτό φαίνεται και στο πνεύμα των προτάσεων, αφού από ένα σύστημα πλειοψηφικής ψηφοφορίας κερδισμένες βγαίνουν οι πληθυσμιακά μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης, Γερμανία και Γαλλία, οι οποίες έχουν τις μεγαλύτερες οικονομίες και τους περισσότερους συμμάχους. Αυτό σημαίνει ότι αν 15 από τα 27 κράτη-μέλη ψηφίσουν υπέρ μιας απόφασης, αυτή εγκρίνεται, αρκεί οι χώρες αυτές να αντιπροσωπεύουν το 65% του πληθυσμού της Ευρώπης, η οποία αριθμεί περίπου 450 εκατ. πολίτες.
Μετά την αποχώρηση της Ανγκελα Μέρκελ ο Μακρόν έχει βάλει σκοπό να γίνει ο επόμενος πανευρωπαϊκός statesman, έχοντας την πολιτική και στρατιωτική σύγκλιση της ΕΕ ψηλά στην ατζέντα του. Οι ακροκεντρώες νεοφιλελεύθερες προτάσεις του ωστόσο δεν ενθουσιάζουν όλους τους Ευρωπαίους. Παράλληλα, η τεχνοκρατική φύση της πολιτικής του ενισχύει το αίσθημα αποστασιοποίησης του απλού πολίτη από τα κοινά, αφήνοντας ζωτικό χώρο για τις εθνικιστικές και λαϊκιστικές δυνάμεις να αποκαταστήσουν με τις πολιτικά αταβιστικές προτάσεις τους ένα αίσθημα «ανήκειν» στους απογοητευμένους και τους χαμένους από την παγκοσμιοποίηση πολίτες.
Η περίπτωση της Ουγγαρίας
Η τεχνοκρατική στροφή της ΕΕ έχει παίξει ρόλο στην άνοδο ακροδεξιών λαϊκιστών όπως ο Βίκτορ Ορμπάν, ο οποίος συχνά βάζει προσκόμματα στις αποφάσεις της. Σχεδόν ένα μήνα μετά την ανακοίνωση του έκτου πακέτου κυρώσεων στη Ρωσία από τη Φον ντερ Λάιεν, που περιλαμβάνει εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο, η Ουγγαρία δεν είχε πειστεί να άρει το βέτο της. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι η ΕΕ της έχει δώσει εκτεταμένη περίοδο χάριτος –όπως και στη Σλοβακία και την Τσεχία– για να απεξαρτηθεί σταδιακά από το ρωσικό πετρέλαιο.
Η φιλοσοφία των κυρώσεων είναι να πληγώσουν περισσότερο τη Ρωσία παρά τις χώρες της ΕΕ. Ομως, με το 27% των συνολικών ευρωπαϊκών εισαγωγών πετρελαίου να προέρχεται από τη Ρωσία, κάποιες χώρες αναπόφευκτα θα ζημιώνονταν περισσότερο από άλλες. Αλλωστε οι αντιρρήσεις που έφερε η Ουγγαρία ήταν οικονομικής και όχι πολιτικής φύσης, όπως παραδέχτηκε ο επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων Ζοζέπ Μπορέλ.
Η ΕΕ βιάζεται να κόψει τις ροές πετρελαίου επειδή συμβάλλουν ακόμη στην άνοδο των τιμών, όμως δεν έχει αρθρώσει κάποια πρόταση για διακοπή του ρωσικού αερίου, του οποίου όμως τη ροή είναι τεχνικά πιο δύσκολο να ανακόψει. Υπάρχει όμως κι άλλος λόγος: η ΕΕ προσπαθεί απεγνωσμένα να μη φανεί διασπασμένη μπροστά στους συμμάχους της στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, επιχειρώντας παράλληλα να αποκρούσει επικρίσεις ότι χρηματοδοτεί εμμέσως την επίθεση της Ρωσίας, κατηγορία που στηρίζεται στο γεγονός ότι συνεχίζει να αγοράζει αέριο και πετρέλαιο από τη Ρωσία, σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και με τους όρους του Πούτιν, πληρώνοντας δηλαδή σε ρούβλια, παρά τις συστάσεις της Κομισιόν.
Η Ουγγαρία, παρά το γεγονός ότι δέχτηκε κριτική ότι κρατάει την Ευρώπη όμηρό της με την άρνησή της να εγκρίνει το εμπάργκο στο πετρέλαιο της Ρωσίας, έλαβε την εξαίρεση που ζητούσε. Αυτός είναι ένας από τους κύριους λόγους για την πρόταση του Μακρόν για πλειοψηφική ψηφοφορία στα σοβαρά ζητήματα της ΕΕ.
