Οκτώ βιβλία στα οποία σκιαγραφείται το πολιτικό και κοινωνικό τοπίο της Λατινικής Αμερικής.
Παρότι ο Μπεν Τράβεν (1882-1969) δεν γεννήθηκε στη Λατινική Αμερική την κατανόησε σε βάθος και ασχολήθηκε με τα ζητήματα που αντιμετώπιζαν οι γηγενείς πληθυσμοί. Η αληθινή ταυτότητά του παρέμεινε για δεκαετίες ένα από τα μεγαλύτερα αινίγματα της παγκόσμιας λογοτεχνικής κοινότητας. Το μυστήριο λύθηκε όταν το 1987 αποκαλύφθηκε ότι ήταν Βαυαρός ηθοποιός που λόγω της επαναστατικής του δράσης στη Συμβουλιακή Δημοκρατία του Μονάχου (Νοέμβριος 1918 – Μάιος 1919) φυλακίστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο από τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Οι σύντροφοί του ήταν εκείνοι που τον βοήθησαν να δραπετεύσει στο Μεξικό, όπου εργάστηκε σε φυτείες.
Εκεί έζησε από πρώτο χέρι τις δυσκολίες που βίωναν οι εργάτες γης ενώ ήρθε σε επαφή με την ιστορία του μεξικανικού λαού που υπέφερε για αιώνες τα δεινά της ισπανικής αποικιοκρατικής πολιτικής. Κύριο μέλημά του ήταν μέσα από τα βιβλία του να εκφράσει τις ταξικές ανισότητες και να αποτυπώσει τα αποτελέσματα της καταστροφικής διακυβέρνησης του δικτάτορα Πορφίριο Δίας (διήρκεσε από το 1884 έως το 1911) που άσκησε σκληρές διώξεις στους αντιφρονούντες και παραχώρησε εν λευκώ γαίες στο ξένο κεφάλαιο.
Πριν από ενάμιση χρόνο κυκλοφόρησε στα ελληνικά η «Εξέγερση των κρεμασμένων», το πέμπτο από τα έξι μυθιστορήματα του Τράβεν που συνθέτουν τον «Κύκλο της ζούγκλας», με θέμα την ανελέητη εκμετάλλευση των γηγενών πληθυσμών του Μεξικού από τις εταιρείες υλοτομίας. Το βιβλίο ακολουθεί την πορεία του αυτόχθονα Κάντιδο, ενός ιθαγενή χωρικού ο οποίος στρατολογείται διά της βίας στα υλοτομεία του μαονιού στη ζούγκλα.
Η «Εξέγερση των κρεμασμένων» αποτελεί ενότητα με το «Ενας στρατηγός βγαίνει από τη ζούγκλα» που εκδόθηκε (και τα δύο εκδ. Σύγχρονη Εποχή, σε μτφρ. Ανέκε Βιζέ-Ιωαννάτου) πριν από λίγο καιρό. Σε αυτό ο Κάντιδο βγαίνει με τους εξεγερμένους συντρόφους του από τη ζούγκλα, όλοι οπλισμένοι και αποφασισμένοι να κερδίσουν «Γη και Ελευθερία». Ο αγώνας τους απέναντι στα αποσπάσματα των ομοσπονδιακών στρατευμάτων και της χωροφυλακής θα είναι άνισος. Ωστόσο, η δίψα τους για δικαιοσύνη και ισονομία τούς κάνει να θέλουν να φτάσουν μέχρι το τέλος.
Φόνοι, ρατσισμός και CIA
Ο Λεονάρδο Παδούρα, ο σημαντικότερος εν ζωή συγγραφέας της Κούβας και από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους του λατινοαμερικανικού νουάρ, χρησιμοποιεί τη φόρμα της αστυνομικής λογοτεχνίας για να αποδώσει την κοινωνική τοιχογραφία της χώρας του. Η φήμη του ξεπέρασε τα σύνορα της Κούβας με την τετραλογία «Οι τέσσερις εποχές», με κεντρικό ήρωα τον αστυνομικό Μάριο Κόντε – η μεγάλη επιτυχία που γνώρισε η τετραλογία οδήγησε σε μια σειρά βιβλίων. Πρόσφατα κυκλοφόρησε στα ελληνικά το «Τέλειο παρελθόν» (εκδ. Καστανιώτη, μτφρ. Κώστας Αθανασίου) που λαμβάνει χώρα στην Αβάνα στις αρχές του 1989. Πρόκειται για την πρώτη περιπέτεια του Κόντε, στην οποία καλείται να εντοπίσει έναν υψηλόβαθμο αξιωματούχο που αγνοείται.
Από την Κούβα μάς έρχονται και οι «Πράξεις πολέμου» (εκδ. Σύγχρονη Εποχή, μτφρ. Δέσποινα Μάρκου), το μυθιστόρημα του Ενρίκε Βονγκ Γκουτιέρες, εξαιρετικού γνώστη των διεθνών σχέσεων. Η ιστορία αφορά ένα πραξικόπημα που οργανώνει η CIA αξιοποιώντας σύγχρονα τεχνολογικά μέσα, το οποίο περιλαμβάνει διαρροή σκανδάλων και ευαίσθητων δεδομένων, ενώ παράλληλα χρησιμοποιούνται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με στόχο τη διασπορά προπαγάνδας. Το μυθιστόρημα κέρδισε το Βραβείο Μυθιστορήματος στον διαγωνισμό αστυνομικής λογοτεχνίας «Επέτειος της νίκης της επανάστασης» του υπουργείου Εξωτερικών της Κούβας το 2023.
Κι από τη μεγάλη σε ιστορία αλλά μικρή γεωγραφικά Κούβα το ταξίδι στη Λατινική Αμερική περνάει στη Βραζιλία και στους πολυσυζητημένους «Φαινότυπους» (εκδ. Gutenberg, μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά). Το μυθιστόρημα του Πάουλο Σκοτ (φέτος επισκέφτηκε το Φεστιβάλ ΛΕΑ, όπως και ο Λεονάρδο Παδούρα) επικεντρώνεται στις φυλετικές διακρίσεις που επικρατούν στη Βραζιλία και ανατρέπει την εικόνα περί συμπεριληπτικής κοινωνίας που έχει η Δύση. Το βιβλίο που συμπεριλήφθηκε στη μακρά λίστα των Διεθνών Μπούκερ 2019 αφορά δύο αδέλφια, τον Φεντερίκο και τον Λορένσο, που έχουν μαύρο πατέρα και λευκή μητέρα και ακολουθεί την εντελώς διαφορετική πορεία τους η οποία ορίζεται από το χρώμα του δέρματός τους.
Συγκίνηση και κριτική ματιά
Από το γειτονικό Περού έρχεται το «Και οι επτά ήταν υπέροχοι» (εκδ. Κλειδάριθμος, μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου) του Γουστάβο Ροδρίγες, στο οποίο το τραγικό και το κωμικό βρίσκονται σε διαρκή διάλογο. Ο Περουβιανός συγγραφέας αφηγείται τη σχέση ζωής που αποκτά μια φροντίστρια σε έναν οίκο ευγηρίας στη Λίμα του Περού με μια παρέα επτά τροφίμων, τους Επτά Υπέροχους. «Μας κάνει να ξεκαρδιζόμαστε και να συγκινούμαστε. Πιστεύω πως κάθε αναγνώστης θα βρει τον εαυτό του σε αυτό» έγραψε για το βιβλίο η Αργεντινή συγγραφέας Κλαούδια Πινιέιρο, πρόεδρος της επιτροπής του βραβείου Alfaguara, το οποίο απέσπασε το βιβλίο το 2023.
Η Πινιέιρο, η οποία φέτος επισκέφτηκε την Ελλάδα για πρώτη φορά στο πλαίσιο του Φεστιβάλ ΛΕΑ, συζητήθηκε πολύ τους τελευταίους μήνες έπειτα από την κυκλοφορία των «Καθεδρικών» (εκδ. Carnivora, μτφρ. Ασπ. Καμπύλη) όπου θίγει το ζήτημα των γυναικοκτονιών μέσα από την υπόθεση μιας δεκαεπτάχρονης που δολοφονείται άγρια – ταυτόχρονα τολμά μια επώδυνη διαπίστωση για τον θεσμό της οικογένειας.
Το θέμα της έμφυλης βίας απασχολεί άλλη μια Αργεντινή συγγραφέα, τη Σέλβα Αλμάδα, την οποία γνωρίσαμε με το εξαιρετικό «Ο άνεμος που σαρώνει» και το «Δεν είναι ποτάμι» το οποίο συμπεριλήφθηκε στη βραχεία λίστα των Διεθνών βραβείων Μπούκερ 2024. Στα «Νεκρά κορίτσια» (εκδ. Κλειδάριθμος, μτφρ. ) η Αλμάδα χτίζει μια συμπαγή αφήγηση γύρω από τρεις ατιμώρητους θανάτους έφηβων κοριτσιών στη δεκαετία του 1980, τότε που η λέξη «γυναικοκτονία» ήταν εντελώς άγνωστη παρά τα εκατοντάδες αντίστοιχα εγκλήματα.
