Τα ελληνικά νησιά δεν είναι μόνο καλοκαιρινοί παράδεισοι. Είναι και τόποι σκληροί, άγονοι και σκοτεινοί, που εμπνέουν συγγραφείς να ανακαλύψουν τα μυστικά τους.
Ο Ρολάν Μπαρτ γράφει ότι η Ελλάδα είναι «η χώρα των περιπλανώμενων νησιών», ο Λε Κορμπιζιέ παρομοιάζει τα σπίτια των Κυκλάδων με «κάτασπρα λουλούδια», ο Λόρενς Ντάρελ και ο Χένρι Μίλερ λάτρεψαν την Κέρκυρα, ο Τζον Φόουλς τις Σπέτσες, ο Λέοναρντ Κοέν την Υδρα. Στους πολυάριθμους και εξέχοντες θαυμαστές των ελληνικών νησιών ο Οδυσσέας Ελύτης απαντά στον «Ηλιο τον Πρώτο»: «Το απομεσήμερο για μια στιγμή καθίσαμε και κοιταχτήκαμε βαθειά μέσα στα μάτια».
Τα ελληνικά νησιά δεν είναι όμως μόνο παραδεισένιες ψηφίδες του αρχετυπικού μεσογειακού παραδείσου, λουσμένες στο ασπρογάλαζο καλοκαιρινό φως. Είναι και τόποι άγριοι, άδενδροι, ανελέητοι, γενέτειρες ανθρώπων που πήγαν να τα βάλουν με τη μοίρα και τσακίστηκαν. Αντρών θαλασσοφαγωμένων και γυναικών που περίμεναν χρόνια στα λιμάνια συζύγους, γιους, αδελφούς να γυρίσουν σώοι από τα ποντοπόρα ταξίδια.
Ήταν τόποι αιχμαλωσίας νέων ανθρώπων, εγκλωβισμένων σε ασφυκτικούς μικρόκοσμους που απαγόρευαν κάθε ορμή, παρέκκλιση ή επιθυμία και τόποι αναγκαστικής μητριαρχίας, επιβεβλημένης από την απουσία. Ηταν τόποι εξορίας, αποκλεισμού, στίγματος, απώλειας, πένθους όπου πάνω τους γράφτηκαν μερικές από τις πιο μαύρες σελίδες της σύγχρονης Ιστορίας μας.
Ο παράδεισος δεν βρέθηκε
Η σκληρή μοίρα των σπαρασσόμενων ηρώων της Ιωάννας Καρυστιάνη στη βραβευμένη «Μικρά Αγγλία» (εκδ. Καστανιώτη) απέδειξε ότι η ομορφιά της Ανδρου δεν αρκούσε για να τους σώσει. Μεσοπόλεμος, ο αγιάτρευτος κρυφός έρωτας της μεγάλης αδελφής, παντρειά από συμφέρον, η αναγκαστική συγκατοίκηση με τη μικρότερη αδελφή που πήρε για σύζυγο τον ίδιο άντρα που ερωτεύτηκε η πρώτη. Σκιές, μυστικά, ανομολόγητοι καημοί, το ξύλινο ταβάνι που τρίζει από τους στεναγμούς σε κάθε επιστροφή, πόθος κοινωνικής ανόδου, η ζωή που κυλά με κέντρο την απουσία. Μια βαθιά, αληθινή ανθρώπινη περιπέτεια που διαπλέκεται με τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν το νησί και τον τόπο μας. Μια μεγάλη αφήγηση υψηλής ψυχικής καύσης σε μια γλώσσα θαλασσινή και μακροπερίοδη, που ταιριάζει σε ένα τόπο όπου τα ρολόγια έδειχναν πάντα τον δικό τους χρόνο.
Δεν συμβαίνει το ίδιο στο «Νησί» της Βικτόρια Χίσλοπ (εκδ. Ψυχογιός). Εκεί ο χρόνος έχει σταματήσει εντελώς. Δεν υπάρχει ζωή για τους χανσενικούς της Σπιναλόγκας, υπάρχουν η εξορία, το μίασμα, το στίγμα, η ντροπή και ο θάνατος. Το μπεστ σέλερ της Βρετανίδας συγγραφέα, που έχει πουλήσει εκατομμύρια αντίτυπα και επανακυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2020 με πρόλογο της ίδιας, έκανε το μνημείο της Σπιναλόγκας διεθνές σύμβολο της ανθρώπινης θέλησης για ζωή και ανέδειξε τη σύγχρονη κληρονομιά μας. Η αφήγηση του ιστορικού μυθιστορήματος φτάνει ως τις μέρες μας όταν μια νεαρή Βρετανίδα αποβιβάζεται στην Κρήτη για να ανακαλύψει το παρελθόν της Ελληνίδας μητέρας της, η οποία επί χρόνια αποσιωπούσε την τραγική σύνδεση της οικογένειάς της με την αρρώστια και το νησί. Γιατί σε εκείνη την άγονη νησίδα η αρρώστια μπορεί να μην κρατούσε για πάντα, η ντροπή όμως ήταν παντοτινή.
Ούτε η Αυστραλή συγγραφέας Τσάρμιαν Κλιφτ βρήκε στο ελληνικό νησί τον παράδεισο που ονειρευόταν. Συνδέθηκε όμως στενά με την Κάλυμνο όταν μετακόμισε από το Λονδίνο με την οικογένεια και τη γραφομηχανή της για οκτώ μήνες τη δεκαετία του 1950. Αυτή η διά βίου σχέση οδήγησε στο μυθιστόρημα «Το τραγούδι της γοργόνας» (εκδ. Μεταίχμιο). Η Κλιφτ θα σκιαγραφήσει συγκλονισμένη το πολιτιστικό σοκ της επαφής με τον ζεστό, στέρφο βράχο πάνω στον οποίο φύτρωναν μόνο αγκάθια, με τα πεινασμένα παιδιά και τους σφουγγαράδες που έβγαζαν το μεροκάματο του τρόμου από τα έγκατα της θάλασσας, όσοι απ’ αυτούς δεν σακατεύονταν από τη νόσο των δυτών.
Στο δεύτερο βιβλίο της που είναι επίσης εμπνευσμένο από την Ελλάδα με τίτλο «Καθάρισέ μου έναν λωτό» η Κλιφτ περιγράφει τη ζωή στην Υδρα, στην οποία έζησε αρκετά χρόνια παρέα με τον Λέοναρντ Κοέν, τον Αξελ Γένσεν και τους επισκέπτες της ευρύτερης «αποικίας» που έγραψε ιστορία στο νησί.
Μυστικά και ψέματα
Την ειδυλλιακή Υδρα θα επιλέξει και η Βρετανίδα συγγραφέας Εμμα Κάουελ, η οποία ζει μεταξύ Κορνουάλης και Ελλάδας, για να αφηγηθεί την ιστορία δύο αδελφών, οι οποίες συνδέονται με το νησί μέσα από τα πιο σκοτεινά μυστικά τους. Και τώρα που επέστρεψαν για να σκορπίσουν τις στάχτες της μητέρας τους ήρθε η ώρα να τα αντιμετωπίσουν. Το μυθιστόρημα «Το ερωτικό τραγούδι του νησιού» (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) είναι μια ιστορία για την απώλεια, τις ενοχές, την αγάπη και την αλήθεια από τη συγγραφέα που έγραψε το πρώτο της μπεστ σέλερ το 2023 με τίτλο «Ενα τελευταίο γράμμα από την Ελλάδα».
Από τη Σύρο και τον δραματικό πλου προς τη Χίο μια νύχτα με ισχυρούς ριπαίους ανέμους που οδήγησαν σε ένα τραγικό ατύχημα ξεκινάει το μυθιστόρημα της ηθοποιού, σεναριογράφου και συγγραφέα Μαρίας Γεωργιάδη με τίτλο «Σπιλιάδες» (εκδ. Ελληνικά Γράμματα). Ενα ατύχημα που οδήγησε σε απώλεια μνήμης και άλλαξε τα πάντα. Δυο διαφορετικές ζωές, αυτή που βρήκε και αυτή που άφησε πίσω της η ηρωίδα έλκονται, απωθούνται και συγκρούονται δοκιμάζοντας όρια, επιλογές και επιθυμίες.
