Την ώρα που γράφεται το άρθρο όλη η Ιβηρική χερσόνησος είναι βυθισμένη στο σκοτάδι. Στο σκοτάδι και στην αβεβαιότητα βυθίστηκε και η ανθρώπινη ύπαρξη, μπροστά σε ένα κόσμο χαοτικό και ασταθή. Αυτό που απομένει είναι η σύγχυση και η αβεβαιότητα, από την απώλεια της κατεύθυνσης, που υποδεικνύει πόσο εύθραυστη είναι η γραμμή μεταξύ τάξης και χάους.
Υπό κατάρρευση είναι τα παγκόσμια δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας λόγω της κλιματικής αλλαγής. Οι περισσότερες διακοπές ρεύματος συμβαίνουν όταν μεγάλα τμήματα της προσφοράς ή της ζήτησης ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται ξαφνικά. Ζημιές από καταιγίδες, μια έκρηξη παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή αιχμές στη χρήση μπορούν να προκαλέσουν διακοπές όταν το δίκτυο δεν είναι αρκετά ανθεκτικό. Σε διάφορες χώρες του κόσμου, έχουμε περιστατικά, με τον παγκόσμιο κίνδυνο black out να είναι πλέον ορατός. Σαν παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε, στο μπλακ άουτ στο Μαυροβούνιο στα τέλη Ιουνίου, που προκλήθηκε από την αύξηση της κατανάλωσης και τις ασταθείς συνδέσεις παροχής, έθεσε εκτός λειτουργίας τα δίκτυα των γειτονικών χωρών και προκάλεσε καταστροφές.
Οι αναβαθμίσεις στις υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας δεν έχουν συμβαδίσει, ακόμη και όταν οι προσπάθειες για τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων καθιστούν τη διανομή ηλεκτρικής ενέργειας πιο κρίσιμη. Τα ασταθή δίκτυα δημιουργούν αστάθεια στις επιχειρήσεις, αναστατώνουν την πολιτική και απειλούν ζωές. Η επέκταση του δικτύου θα κοστίσει περίπου 24,1 τρισεκατομμύρια δολάρια για να επιτευχθούν οι στόχοι του καθαρού μηδενισμού έως το 2050, ξεπερνώντας τις επενδύσεις που απαιτούνται για την ικανότητα παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, σύμφωνα με το Bloomberg NEF. Λόγω των τεράστιων εκτάσεων και της μεγάλης χρήσης ενέργειας, οι ΗΠΑ και η Κίνα αντιμετωπίζουν τους μεγαλύτερους λογαριασμούς, αλλά καμία χώρα δεν γλιτώνει.
Η δικιά μας διευθύνουσα τάξη στην ενέργεια δεν αποκλείει την περίπτωση να συμβεί και σε εμάς. Παρ όλο που όπως λέει, κάνει ότι χρειάζεται για να το αποφύγει. Το ίδιο έλεγαν και οι Ίβηρες όμως… Πάμε να δούμε τι κάνουμε, με την παραγωγή και την διάθεση της ενέργειας.
Οι περικοπές έχουν εξελιχθεί σε μείζον θέμα για τον κλάδο των ΑΠΕ στη χώρα μας. Μόνο μέσα στο Μάρτιο κόπηκαν περίπου 200 GWh παραγωγής, που αντιστοιχούν στο 25% των περικοπών ολόκληρου του 2024. Την Κυριακή (6.4.2025) οι παρεμβάσεις των δύο διαχειριστών στάθηκαν αρκετές ώστε να μην σημειωθούν προβλήματα ηλεκτροδότησης. Ενδεικτικό είναι ότι η παραγωγή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) βρέθηκε για αρκετές ώρες το μεσημέρι πάνω από τα 7 GW, με το πλεόνασμα ισχύος να φτάνει στη χώρα μας ακόμα και τα 4 GW. Έτσι, ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ χρειάστηκε να περικόψουν την περισσευούμενη πράσινη παραγωγή χρησιμοποιώντας και νέους τρόπους, όπως η αποστολή SMS στους παραγωγούς φωτοβολταϊκών που είναι συνδεδεμένοι με το δίκτυο διανομής. Τις ώρες που συμβαίνει το φαινόμενο, οι παραγωγοί έρχονται αντιμέτωποι με διαφυγόντα κέρδη, καθώς δεν πωλούν ενέργεια στο δίκτυο.
Από την 1η Μαΐου 2025, επιβεβαιώνεται ένα ανησυχητικό φαινόμενο: οι απώλειες στο δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνονται ραγδαία. Σύμφωνα με την τελευταία συγκριτική έκθεση του Συμβουλίου των Ευρωπαίων Ρυθμιστών Ενέργειας (CEER), η Ελλάδα καταγράφει την πέμπτη χειρότερη επίδοση μεταξύ 33 ευρωπαϊκών χωρών όσον αφορά το επίπεδο των απωλειών δικτύου, ενώ κατέχει την αρνητική πρωτιά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως επισημαίνει ο Ελληνικός Σύνδεσμος Προμηθευτών Ενέργειας (ΕΣΠΕΝ), η αύξηση των απωλειών οφείλεται πρωτίστως στην έλλειψη επαρκούς ρυθμιστικού πλαισίου κινήτρων προς τον Διαχειριστή, είτε υπό τη μορφή κυρώσεων είτε ανταμοιβών. Η Ελλάδα είναι μία από τις ελάχιστες χώρες της Ε.Ε. όπου το κόστος των απωλειών του δικτύου δεν καλύπτεται από το Επιτρεπόμενο Έσοδο του Διαχειριστή, αλλά μετακυλήσετέ στους προμηθευτές. Η πρόσφατη Απόφαση της ΡΑΑΕΥ, με την οποία εγκρίνονται οι νέοι συντελεστές απωλειών του δικτύου διανομής ηλεκτρικής ενέργειας από την 1η Μαΐου 2025, επιβεβαιώνει ένα ανησυχητικό φαινόμενο: οι απώλειες στο δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνονται ραγδαία, από 9,8% το 2020, εκτοξεύθηκαν σε 11,4% το 2023 – μια αύξηση σχεδόν 17% μέσα σε μόλις τρία χρόνια. Η κατάσταση αυτή έχει σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις, καθώς οι επιπλέον 6 ποσοστιαίες μονάδες απωλειών που καταγράφει το ελληνικό δίκτυο σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (5,5%) επιβαρύνουν τους καταναλωτές με επιπλέον κόστος που αγγίζει τα 370 εκατ. ευρώ ετησίως.
Όπως φαίνεται λοιπόν δεν έχουμε διασφαλίσει πως θα ενσωματωθούν οι ΑΠΕ με ασφάλεια στο ηλεκτρικό δίκτυο και κυρίως πως θα αξιοποιηθεί το πλεόνασμα ενέργειας, που είναι μπροστά μας, με τις επενδύσεις που ήδη έχουν γίνει και τα πολλά γιγαβάτ που περιμένουν όρους σύνδεσης. Το «γκάζι» των τελευταίων ετών στην εγκατάσταση νέων σταθμών έχει θέσει ήδη το εγχώριο σύστημα σε τροχιά υπέρβασης των στόχων του ΕΣΕΚ, με ό,τι παρενέργειες αυτό σημαίνει. Είναι ενδεικτικό ότι το 2024 έκλεισε με εν λειτουργία έργα συνολικής εγκατεστημένης ισχύος 15,2 Γιγαβάτ, με δήλωση ετοιμότητας βρίσκονται περί τα 2,5 Γιγαβάτ μονάδων. Επομένως, είναι ήδη προεξοφλημένη η αύξηση της εγκατεστημένης ισχύος στα 17,9 Γιγαβάτ, όταν το Εθνικό Σχέδιο προέβλεπε 15,5 Γιγαβάτ στο μέσο της 10ετίας. Ωστόσο, το επενδυτικό momentum δεν συμβαδίζει με μία ανάλογη αύξηση της ζήτησης για ηλεκτρική ενέργεια, ούτε και με την «εμφάνιση» των πρώτων μπαταριών στο ΕΣΜΗΕ και το ΕΔΔΗΕ. Από την άλλη. Συνθήκες ασφυξίας από την μεγέθυνση της αγοράς των ΑΠΕ παρουσιάζει ο ηλεκτρικός χώρος της χώρας ο οποίος έχει δεσμευτεί ήδη στο σύνολό του! Σήμερα τα έργα που είναι σε λειτουργία μαζί με εκείνα που έχουν εξασφαλίσει όρους σύνδεσης συν τα θαλάσσια αιολικά, δεσμεύουν ηλεκτρικό χώρο 32 GW! Από αυτά σε λειτουργία είναι 14,7 GW. Περίπου 15,5GW διαθέτουν όρους σύνδεσης ενώ ο σχεδιασμός ανάπτυξης του δικτύου σε επίπεδο ΑΔΜΗΕ προβλέπει ότι ο διαθέσιμος ηλεκτρικός χώρος το 2030 θα ανέλθει στα 28 GW. «Οι προσφορές σύνδεσης που έχουν δοθεί κινδυνεύουν σε λίγο να γίνουν «χαρτιά χωρίς αντίκρισμα» εάν δεν δημιουργηθεί ένα διαφορετικό πλαίσιο πρόσβασης που θα προστατεύει το δίκτυο και την λειτουργία του αλλά και τους ίδιους επενδυτές. Λένε οι ίδιοι!
Η ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας παρουσιάζει δομικά χαρακτηριστικά ολιγοπωλίου, καθώς συμμετέχουν μόνο 4 καθετοποιημένοι παίκτες, με αποτέλεσμα την παντελή έλλειψη συνθηκών ανάπτυξης έστω στοιχειώδους ανταγωνισμού. Από τη στιγμή μάλιστα, που ότι οι τιμές της χονδρεμπορικής αγοράς μεταφέρονται άμεσα στα τιμολόγια των απλών καταναλωτών , καταλήγουμε εύκολα στο συμπέρασμα ότι οι παραγωγοί δεν έχουν κανένα ρίσκο να εκτοξεύουν με τις προσφορές τους τις τιμές στη χονδρεμπορική αγορά, όταν οι συνθήκες τους το επιτρέπουν. Διότι οι ίδιοι παίκτες ως προμηθευτές, απλά περνούν τις όποιες υψηλές τιμές της αγοράς κατ’ ευθείαν στα τιμολόγια τους στη λιανική, χωρίς ζημία. Επομένως ήταν αναμενόμενο να δούμε την εκτόξευση των τιμών έως και 946 €/MWH, με την αυξημένη κατανάλωση τους καλοκαιρινούς μήνες και την ταυτόχρονη αύξηση των εξαγωγών προς Βουλγαρία και Ρουμανία τις βραδινές ώρες. Οι Έλληνες πολίτες πληρώνουν ακριβά το λογαριασμό και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις βάζουν ή κινδυνεύουν να βάλουν λουκέτο. Το αφήγημα της φτηνής ενέργειας με την ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών έχει καταρρεύσει. Το 2019 η παραγωγή από ΑΠΕ ήταν 6 GW, με τιμή κιλοβατώρας 0.09 και το 2024 με παραγωγή 19GW, η τιμή είναι διπλάσια.
Όλοι λένε πλέον ότι πρέπει να προχωρήσει άμεσα ο εκσυγχρονισμός, η αναβάθμιση και η επέκταση του εσωτερικού ηλεκτρικού δικτύου της χώρας, η ανάπτυξη των δυνατοτήτων αποθήκευσης της ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και η αναβάθμιση των διασυνδέσεων του ελληνικού ηλεκτρικού συστήματος, με τις γειτονικές χώρες. Αυτό θα μπορέσει να υποστηρίξει την ασφάλεια του συστήματος όπως υπάρχει.
Όμως, ζούμε σε μια περίοδο όπου η ενεργειακή πολιτική στη χώρα έχει μετατραπεί σε μια ανεξέλεγκτη ενεργειακή φρενίτιδα, όπου προκύπτει ανισορροπία στην παραγωγή ενέργειας και την διάθεση της σε ένα ανεπαρκή δίκτυο και μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο κίνδυνος γενικευμένης κρίσης είναι πολύ πιθανός.
Η φρενίτιδα αυτή κάνει την κυβέρνηση να παραδίδει χωρίς χωροταξικό και άνευ όρων τα βουνά, τη θάλασσα και τις λίμνες με τα ποτάμια σε μεγάλους ενεργειακούς και κατασκευαστικούς ομίλους. Επιλέγεται η ερημοποίηση της επαρχίας, η καταστροφή του φυσικού πλούτου. Όλα αυτά για να ανταποκριθεί στο ρόλο που έχει ενστερνιστεί, του ενεργειακού κόμβου για την Ευρώπη, στην διασύνδεση της με την Μέση Ανατολή. Της βρόμικης δουλειάς στον καταμερισμό εργασίας στον Ευρωπαϊκό χώρο, που μετά την οικονομική κρίση επιδεινώθηκε για όλο το νότο και είναι αυτός του παραγωγού και μεταφορέα φθηνής ενέργειας από ΑΠΕ, χάριν της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας του βορά.
Ένας άλλος δρόμος για την ενεργειακή μετάβαση και τους εμφανείς στόχους που τίθενται από αυτήν, δεν μπορεί να είναι άλλος από τον σεβασμό στο περιβάλλον, στο κάλλος της χώρας, με προτεραιότητα τις ανάγκες του πολίτη και με την ανάπτυξη ασφαλών συστημάτων, αξιοποιώντας στο μέγιστο τα συγκριτικά πλεονεκτήματα μας και την υπάρχουσα τεχνολογία. Στην κατεύθυνση – Ενεργειακή Δημοκρατία Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι όσο πιο μεγάλη είναι η διασπορά των πηγών ενέργειας, τόσο περισσότερο ασφαλή και λιγότερο απαιτητικά γίνονται τα δίκτυα. Με τη «διεσπαρμένη παραγωγή» με έργα ΑΠΕ ενσωματωμένα στα κτίρια όπου καταναλώνονται επιτόπου χρειάζονται λιγότερα Δίκτυα Υψηλής Μέσης Τάσης και επιτυγχάνεται οικονομία σε επενδύσεις και περιβαλλοντικό κόστος. Επι πλέον άμεσο όφελος για τον πολίτη, με την αυτοπαραγωγή και αυτοκατανάλωση ενέργειας.
Για τον σχεδιασμό θα έπρεπε να λαμβάνουμε υπόψιν μας, διεθνή καλές πρακτικές όπως αυτές εφαρμόζονται και αποδίδουν. Μια από αυτές είναι της Σουηδίας που μέσα στο 2025 ολοκληρώνει το πρόγραμμα «κάτ’ οίκον εξοικονομώ», επιτυγχάνοντας 20% μείωση κατανάλωσης ενέργειας. Παράλληλα ολοκληρώνει πρόγραμμα «κάτ’ οίκον ανανεώσιμες πηγές ενέργειας» με ηλιακά πάνελ, επιτυγχάνοντας ισοζύγιο ενέργειας «κάτ’ οίκον». Αυτά στη Σουηδία, με δυο ώρες μέση ηλιοφάνεια το χρόνο. Μελέτη του Πολυτεχνείου Κρήτης μας λέει ότι εάν εφαρμόζαμε την ίδια πολιτική στις δέκα μεγαλύτερες πόλεις της Κρήτης, θα παράγονταν δεκαπλάσια ποσότητα ενέργειας, από αυτήν που έχει ανάγκη το νησί δηλαδή 10.00 MW. Αντ’ αυτού έχει μοιράσει το νησί σε δυο ενεργειακούς ομίλους, τους έχουν φτιάξει την διασύνδεση και τους έχουν δώσει όλο τον ενεργειακό χώρο ΑΠΕ, ώστε να εξάγουν 2.500 MV. Η Σουηδία επιπλέον επιλεγεί να μην κάνει περικοπές στην παραγωγή από Ανανεώσιμες Πηγές, αλλά να διοχετεύει ΔΩΡΕΑΝ στα νοικοκυριά την πλεονάζουσα ενέργεια από ΑΠΕ. Το τρίμηνο του καλοκαιριού οι Σουηδοί είχαν δωρεάν ρεύμα , τους δυο μήνες.
Η κυβέρνηση μας έχει επιλέξει , μέσα από την ενεργειακή μετάβαση να δημιουργήσει μια ενεργειακή ολιγαρχία. Ένα ευνομούμενο κράτος που θα είχε προτεραιότητα το δημόσιο συμφέρον και τις ανάγκες του πολίτη, θα ανέπτυσσε την ενεργειακή δημοκρατία . Τα οφέλη θα ήταν πολλαπλάσια και ασφαλή.