Παγκόσμια ημέρα υγείας σήμερα. Την αναζητούμε όσο ποτέ άλλοτε εν μέσω της πανδημίας Covid-19 και των νεκρών που αυξάνονται σε όλα τα σημεία του πλανήτη.
Οι γιατροί και οι νοσηλευτές κάνουν τα πάντα για να αντιμετωπίσουν την κρίση αυτή, που είναι και κρίση του συστήματος, καθώς έχουν μείνει σε πολλές περιπτώσεις μόνοι, αβοήθητοι και απαράσκευοι μπροστά στην επέλαση του νέου κορονοϊού.
Αντιμέτωποι με τη μεταδοτικότητα της νόσου και τον θάνατο, συνεχίζουν να παλεύουν με μόνο εφόδιο την πίστη στη δουλειά τους και τον όρκο που έχουν δώσει. Τον όρκο του Ιπποκράτη. Είναι όρκος στον άνθρωπο και στις αξίες, όρκος στο πνεύμα και στην ψυχή, όχι στο κέρδος• μια πράξη που σήμερα πολλοί περισσότεροι αντιλαμβάνονται την αξία της και το κόσοτος της σε ανθρώπινες ζωές.
Ο όρκος που αποδίδεται στον Ιπποκράτη τον έδιναν οι γιατροί θα γίνονταν μέλη της ιπποκρατικής ομάδας. Κατά τον Ιπποκράτη, ο γιατρός πρέπει να έχει βαθιά μόρφωση, να είναι φιλάνθρωπος, πράος και σοβαρός, εχέμυθος και εγκρατής.
Αποδίδεται στον Ιπποκράτη διότι οι νεότεροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι γράφτηκε αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό του –κάποιοι τον αποδίδουν στους πυθαγόρειους– ωστόσο συμφωνούν ότι είναι το πνεύμα των διδαχών του.
Ο όρκος δεν έχει μείνει αναλλοίωτος στον χρόνο, καθώς «συγχρονιζόταν» με την κάθε εποχή. Έτσι, στα βυζαντινά χρόνια οποιαδήποτε αναφορά στους θεούς των εθνικών αποτελούσε casus belli και έτσι έμεινε μόνο ένας Θεός για να επικαλούνται οι γιατροί.
Το 1948 με τη «Διακήρυξη της Γενεύης» ο Παγκόσμιος Ιατρικός Σύλλογος δημιούργησε μια σύγχρονη εκδοχή του όρκου, που δίνει έμφαση στην ουμανιστική διάσταση του ιατρικού επαγγέλματος και το ιατρικό απόρρητο. Έκτοτε έχει υποστεί ακόμη έξι τροποποιήσεις.
Ο όρκος του Ιπποκράτη έχει ενσωματωθεί και στο ελληνικό δίκαιο. Στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας ( Νόμος 3418/05, άρθρο 2 παράγραφος 2 εδάφιο α΄) αναφέρεται: «Ο ιατρός τηρεί τον όρκο του Ιπποκράτη, ασκεί το έργο του σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία και πρέπει, κατά την άσκηση του επαγγέλματός του, να αποφεύγει κάθε πράξη ή παράλειψη η οποία μπορεί να βλάψει την τιμή και την αξιοπρέπεια του ιατρού και να κλονίσει την πίστη του κοινού προς το ιατρικό επάγγελμα».
Ο όρκος που αποδίδεται στον Ιπποκράτη
Ὄμνυμι Ἀπόλλωνα ἰητρὸν, καὶ Ἀσκληπιὸν, καὶ Ὑγείαν, καὶ Πανάκειαν, καὶ θεοὺς πάντας τε καὶ πάσας, ἵστορας ποιεύμενος, ἐπιτελέα ποιήσειν κατὰ δύναμιν καὶ κρίσιν ἐμὴν ὅρκον τόνδε καὶ ξυγγραφὴν τήνδε.
Ἡγήσασθαι μὲν τὸν διδάξαντά με τὴν τέχνην ταύτην ἴσα γενέτῃσιν ἐμοῖσι, καὶ βίου κοινώσασθαι, καὶ χρεῶν χρηίζοντι μετάδοσιν ποιήσασθαι, καὶ γένος τὸ ἐξ ωὐτέου ἀδελφοῖς ἴσον ἐπικρινέειν ἄῤῥεσι, καὶ διδάξειν τὴν τέχνην ταύτην, ἢν χρηίζωσι μανθάνειν, ἄνευ μισθοῦ καὶ ξυγγραφῆς, παραγγελίης τε καὶ ἀκροήσιος καὶ τῆς λοιπῆς ἁπάσης μαθήσιος μετάδοσιν ποιήσασθαι υἱοῖσί τε ἐμοῖσι, καὶ τοῖσι τοῦ ἐμὲ διδάξαντος, καὶ μαθηταῖσι συγγεγραμμένοισί τε καὶ ὡρκισμένοις νόμῳ ἰητρικῷ, ἄλλῳ δὲ οὐδενί.
Διαιτήμασί τε χρήσομαι ἐπ’ ὠφελείῃ καμνόντων κατὰ δύναμιν καὶ κρίσιν ἐμὴν, ἐπὶ δηλήσει δὲ καὶ ἀδικίῃ εἴρξειν.
Οὐ δώσω δὲ οὐδὲ φάρμακον οὐδενὶ αἰτηθεὶς θανάσιμον, οὐδὲ ὑφηγήσομαι ξυμβουλίην τοιήνδε. Ὁμοίως δὲ οὐδὲ γυναικὶ πεσσὸν φθόριον δώσω. Ἁγνῶς δὲ καὶ ὁσίως διατηρήσω βίον τὸν ἐμὸν καὶ τέχνην τὴν ἐμήν.
Οὐ τεμέω δὲ οὐδὲ μὴν λιθιῶντας, ἐκχωρήσω δὲ ἐργάτῃσιν ἀνδράσι πρήξιος τῆσδε.
Ἐς οἰκίας δὲ ὁκόσας ἂν ἐσίω, ἐσελεύσομαι ἐπ’ ὠφελείῃ καμνόντων, ἐκτὸς ἐὼν πάσης ἀδικίης ἑκουσίης καὶ φθορίης, τῆς τε ἄλλης καὶ ἀφροδισίων ἔργων ἐπί τε γυναικείων σωμάτων καὶ ἀνδρῴων, ἐλευθέρων τε καὶ δούλων.
Ἃ δ’ ἂν ἐν θεραπείῃ ἢ ἴδω, ἢ ἀκούσω, ἢ καὶ ἄνευ θεραπηίης κατὰ βίον ἀνθρώπων, ἃ μὴ χρή ποτε ἐκλαλέεσθαι ἔξω, σιγήσομαι, ἄῤῥητα ἡγεύμενος εἶναι τὰ τοιαῦτα.
Ὅρκον μὲν οὖν μοι τόνδε ἐπιτελέα ποιέοντι, καὶ μὴ ξυγχέοντι, εἴη ἐπαύρασθαι καὶ βίου καὶ τέχνης δοξαζομένῳ παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις ἐς τὸν αἰεὶ χρόνον. παραβαίνοντι δὲ καὶ ἐπιορκοῦντι, τἀναντία τουτέων.
Η σύγχρονη μορφή του
Να μεταδίδω τους κανόνες ηθικής, την προφορική διδασκαλία και όλες τις άλλες ιατρικές γνώσεις στους γιους μου, στους γιους του δασκάλου μου και στους εγγεγραμμένους μαθητές που πήραν τον ιατρικό όρκο, αλλά σε κανέναν άλλο.
Θα χρησιμοποιώ τη θεραπεία για να βοηθήσω τους ασθενείς κατά τη δύναμη και την κρίση μου, αλλά ποτέ για να βλάψω ή να αδικήσω. Ούτε θα δίνω θανατηφόρο φάρμακο σε κάποιον που θα μου το ζητήσει, ούτε θα του κάνω μια τέτοια υπόδειξη.
Θα αποφύγω να βλάψω την ηθική της κοινωνίας μου
Δεν θα βλάψω κανέναν εσκεμμένα για τα συμφέροντα κάποιου τρίτου.
Να αποφεύγω να κάνω πράγματα που άλλες ειδικότητες μπορούν να χειριστούν καλύτερα.
Να κρατώ το καλό του ασθενούς ως πρώτη προτεραιότητα
Να αποφεύγω να διατηρώ σεξουαλικές σχέσεις ή άλλους ανάρμοστους δεσμούς με τον ασθενή ή με την οικογένεια του ασθενούς.
Ο όρκος των αποφοίτων της Ιατρικής Σχολής Αθηνών
Του πτυχίου της Ιατρικής αξιωθείς, όρκον ομνύω προ του Πρυτάνεως και του Προέδρου της Ιατρικής Σχολής και πίστιν καθομολογώ τήνδε: Από του ιερού περιβόλου του σεπτού τούτου τεμένους των Μουσών εξερχόμενος κατ’ επιστήμην βιώσομαι, ασκών ταύτην δίκην θρησκείας εν πνεύματι και αληθεία. Ούτω χρήσιμον εμαυτόν καταστήσω προς άπαντας τους δεσμένους της εμής αρωγής, και εν πάση ανθρώπων κοινωνίας αεί προν ειρήνην και χρηστότητα ηθών συντελέσω, βαίνων εν ευθεία του βίου οδώ, προς την αλήθειαν και το δίκαιον αποβλέπων και τον βίον ανυψών εις τύπον αρετής υπό την σκέπην της σοφίας. Ταύτην την επαγγελίαν επιτελούντι είη μοι, συν τη ευλογία των εμών καθηγητών και πεφιλημένων δασκάλων, ο θεόν εν τω βίω βοηθός.
Ένας ύμνος στην Υγεία
Με τον ιπποκράτειο όρκο θυμόμαστε ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν σε περίποτη θέση την Υγεία, τη θυγατέρα του Ασκληπιού (κατ’ορισμένους σύζυγός του), στην οποία άλλωστε γίνεται η επίκληση μετά τον Απόλλωνα και τον πατέρα της Ασκληπιό και μαζί με την αδελφή της την Πανάκεια (Ιασώ και Ακεσώ συμπλήρωναν τις Ασκληπιάδες). Λατρευόταν ως θεά στην Αθήνα, στις Θεσπιές, στην Ελάτεια, στα Μέγαρα, στην Κόρινθο, στο Άργος, δίνοντας στην ουσία την αξία που πρέπει στη σωματική υγεία του καθενός, την καθαρότητα, και στην υγεία της πόλης.
Ακολουθεί ορφικός ύμνος προς την Υγεία.
Ὑγείας θυμίαμα μάνναν
Ἱμερόεσσ’, ἐρατή, πολυθάλμιε, παμβασίλεια, κλῦθι, μάκαιρ’ Ὑγίεια, φερόλβιε, μῆτερ ἁπάντων• ἐκ σέο γὰρ νοῦσοι μὲν ἀποφθινύθουσι βροτοῖσι, πᾶς δὲ δόμος θάλλει πολυγηθὴς εἵνεκα σεῖο, καὶ τέχναι βρίθουσι• ποθεῖ δέ σε κόσμος, ἄνασσα, μοῦνος δὲ στυγέει σ’ Ἀίδης ѱυχοφθόρος αἰεί, ἀιθαλής, εὐκταιοτάτη, θνητῶν ἀνάπαυμα• σοῦ γὰρ ἄτερ πάντ’ ἐστὶν ἀνωφελῆ ἀνθρώποισιν• οὔτε γὰρ ὀλβοδότης πλοῦτος γλυκερὸς θαλίηισιν, οὔτε γέρων πολύμοχθος ἄτερ σέο γίγνεται ἀνήρ• πάντων γὰρ κρατέεις μούνη καὶ πᾶσιν ἀνάσσεις. ἀλλά, θεά, μόλε μυστιπόλοις ἐπιτάρροθος αἰεὶ ῥυομένη νούσων χαλεπῶν κακόποτμον ἀνίην.
Απόδοση: Συ η περιπόθητη η αξιέραστη που ζωογονείς τα πάντα, η βασίλισσα των πάντων, άκουσέ με, ω μακαρία Υγεία, που φέρεις την ευτυχία και είσαι η μητέρα όλων διότι από σένα από το ένα μέρος καταστρέφονται οι ασθένειες των ανθρώπων και από το άλλο μέρος κάθε σπίτι πάλι εξαιτίας σου (όταν έχει υγεία) ανθοφορεί γεμάτο από χαρά, και οι τέχνες ακμάζουν. Και σε ποθεί ο κόσμος, ω βασίλισσα, και μόνον ο Άδης σε μισεί ο πάντοτε θανατηφόρος. Είσαι πάντοτε θαλερά, σε σένα περισσότερο από όλους απευθύνουμε τις ευχές μας, είσαι η ανακούφιση των ανθρώπων διότι χωρίς εσένα όλα είναι ανωφελή εις τους ανθρώπους διότι ούτε ο Πλούτος, που μας δίδει τα αγαθά, είναι γλυκός κατά τα συμπόσια, ούτε ο ανήρ γίνεται γέρων, που εμόχθησε πολύ χωρίς εσένα, διότι μόνη εσύ κυριαρχείς των πάντων και βασιλεύεις σε όλα. Αλλά, ω θεά, έλα στους μύστες πάντοτε βοηθός και σώζε μας από την κακότυχη ανία των φοβερών ασθενειών.
Άλλωστε και σήμερα αποδίδουμε ευχές για υγεία. Και το χρειαζόμαστε… Στην υγειά μας, όλων!
