Δεκάδες αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία στη Λωρίδα της Γάζας καταστρέφονται συστηματικά από τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς.
Η Λωρίδα της Γάζας είναι ένας τόπος που κατοικείται από τον 15ο αιώνα π.Χ. Σε αυτό το ιστορικό σταυροδρόμι λαών και πολιτισμών, η στρατιωτική επιχείρηση του Ισραήλ από τον Οκτώβριο του 2023, μαζί με τις τεράστιες ανθρώπινες απώλειες και την καταστροφή του δομημένου περιβάλλοντος, διέλυσε και σειρά αρχαιολογικών τοποθεσιών και μνημείων. Η γη των Χαναναίων, με αποτυπωμένη την υλική μνήμη αρχαίων Αιγυπτίων, Ασσυρίων, Ελλήνων, Ρωμαίων, Περσών και Ναβαταίων, είναι έρμαιο της καταστροφικής λαίλαπας των ισραηλινών βομβαρδισμών, που συνεχίζονται με αμείωτη ένταση.
Η συστηματική καταστροφή μνημείων από το κράτος του Ισραήλ δεν συνιστά απλώς πολεμικό έγκλημα. Αποτελεί μορφή πολιτιστικής γενοκτονίας, όπως παραδέχεται η UNESCO, ενώ η σκόπιμη καταστροφή των αρχαιολογικών μνημείων αποτελεί μέρος της προσφυγής της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ στο Διεθνές Δικαστήριο για το έγκλημα της γενοκτονίας.
Τεχνουργήματα που χρονολογούνται από την εποχή του χαλκού, συλλογές αντικειμένων από διαφορετικές ιστορικές περιόδους, σπάνια χειρόγραφα, εκκλησίες, ένα από τα παλαιότερα χριστιανικά μοναστήρια στον κόσμο, τζαμιά, το ιστορικό λουτρό Χαμάμ αλ-Σαμάρα (Hamam al-Sammara), πολιτιστικά κέντρα, το παλάτι Καζρ αλ-Μπάσα (Qasr alBasha), ιστορικές οικίες, το Παλιό Τζαμί Αλ Ομάρι (Al Omari) στην Τζαμπάλια της βόρειας Γάζας, ο αρχαιολογικός χώρος Τελ Ράφα (Tel Rafah) στη Ράφα, κοντά στα σύνορα με την Αίγυπτο, είναι μόνο μερικά από τα μνημεία της Παλαιστίνης που έχουν ήδη καταστραφεί.
Η μακρά λίστα
Ο όρος «πολιτιστική γενοκτονία» περιγράφει τη σκόπιμη καταστροφή της πολιτιστικής ταυτότητας ενός λαού. Δεν αρκεί να εξαλειφθεί βιολογικά ένας πληθυσμός· πρέπει να εξαλειφθεί και η μνήμη του. Η Ιστορία, τα σύμβολα, η τέχνη, η θρησκεία, όλα πρέπει να σβηστούν. Αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα στη Γάζα, καθώς τουλάχιστον 195 μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς έχουν καταστραφεί από την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων του Ισραήλ στην ιστορική αυτή περιοχή της Παλαιστίνης, όπως προκύπτει από τους σχετικούς καταλόγους που έχουν συντάξει όχι μόνο η κυβέρνηση της Γάζας (υπό τη διοίκηση της Χαμάς) και το παλαιστινιακό τμήμα του ICOMOS, του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών, αλλά και ανεξάρτητες οργανώσεις, όπως η Forensic Architecture, η Heritage for Peace και το ANSCH (Arab Network of Civil Society Organizations to Safeguard Cultural Heritage).
Η UNESCO έχει πάντως μέχρι τον Μάιο του 2025 επιβεβαιώσει επίσημα στοιχεία καταστροφής για 110 από αυτά τα πολιτιστικά σημεία στη Γάζα, συμπεριλαμβανομένων 13 θρησκευτικών χώρων, 77 κτιρίων ιστορικής ή καλλιτεχνικής σημασίας, τριών αποθετηρίων κινητής πολιτιστικής περιουσίας, εννέα μνημείων, ενός μουσείου και επτά αρχαιολογικών χώρων. Ο κατάλογος είναι μακρύς και διαρκώς επεκτείνεται. Μερικά μόνο από τα σημαντικότερα στοιχεία της θλιβερής αυτής λίστας:
• Μεγάλο Τζαμί Ομάρι (Al-Masjid al-Omari al-Kabir): Χτισμένο πριν από περίπου 1.400 χρόνια, πάνω στα θεμέλια βυζαντινής εκκλησίας, το αρχαιότερο και μεγαλύτερο τζαμί της περιοχής και τρίτο σε μέγεθος σε όλη την Παλαιστίνη καταστράφηκε από την ισραηλινή αεροπορία σχεδόν ολοσχερώς, με μόνο τον μιναρέ να διασώζεται.
• Μοναστήρι του Αγίου Ιλαρίωνα (Tell Umm Amer): Ενα από τα αρχαιότερα παλαιοχριστιανικά μοναστήρια της Μέσης Ανατολής (4ος αιώνα μ.Χ.). Υπέστη σοβαρές ζημιές, μολονότι είχε ήδη ενταχθεί από τον Δεκέμβριο του 2023 σε καθεστώς «προσωρινής ενισχυμένης προστασίας» της UNESCO, στο υψηλότερο δηλαδή επίπεδο ασυλίας που θεσπίζεται από τη Σύμβαση της Χάγης του 1954.
• Μουσείο Αλ Καράρα (Αl-Qarara): Περιείχε ευρήματα από την εποχή του χαλκού μέχρι την οθωμανική περίοδο – πλέον ισοπεδωμένο.
• Αρχαία πόλη Ανθηδών (Anthedon): Σημαντικός αρχαιολογικός χώρος ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Βομβαρδίστηκε, αν και είχε χαρακτηριστεί πολιτιστικό μνημείο από την UNESCO.
• Ελληνορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Πορφυρίου: Από τα πιο ιστορικά χριστιανικά μνημεία της Γάζας (ιδρύθηκε το 425 μ.Χ., αλλά η σωζόμενη φάση της χρονολογείται τον 12ο αι.). Βομβαρδίστηκε τον Οκτώβριο του 2023, με θύματα δεκάδες αμάχους που είχαν καταφύγει εκεί. Το όνομά της προέρχεται από τον επίσκοπο Πορφύριο του 5ου αιώνα, ηγέτη της χριστιανικής κοινότητας στη Γάζα πριν από 1.500 χρόνια. Ο τάφος του βρισκόταν στη βορειοανατολική γωνία της εκκλησίας, που ήταν η μόνη ελληνορθόδοξη εκκλησία στη Γάζα.
• Πολιτιστικό Κέντρο Ρασάντ αλ Σάουα (Rashad al-Shawa): Ενα από τα πιο σημαντικά σύγχρονα μνημεία της Γάζας, που σχεδιάστηκε για να είναι η έδρα του παλαιστινιακού κοινοβουλίου, έγινε στάχτη έπειτα από στοχευμένο χτύπημα, ενώ βομβαρδίστηκαν επίσης η Κεντρική Βιβλιοθήκη και τα Αρχεία της Γάζας.
Επιχείρηση αφανισμού ταυτότητας
Η καταστροφή δεν αφορά απλώς πέτρα και τούβλα. Με κάθε βομβαρδισμό, μαζί με τις ανθρώπινες ζωές, χάνεται και ένα κομμάτι της συλλογικής μνήμης, της ταυτότητας, της ίδιας της παλαιστινιακής υπόστασης. Η πολιτιστική γενοκτονία δεν είναι απλώς συμβολική· είναι πολιτική και στρατηγική. Αφανίζοντας τα σύμβολα ενός πολιτισμού, αφαιρείς το δικαίωμα ενός λαού να διεκδικήσει το παρελθόν του. Και επομένως και το μέλλον του. Παρά τα στοιχεία, η διεθνής κοινότητα παραμένει αδρανής. Οι εκκλήσεις της UNESCO για σεβασμό του διεθνούς δικαίου δεν συνοδεύονται από κυρώσεις προς το Ισραήλ, με την ατιμωρησία να λειτουργεί ως έγκριση. Και κάθε μέρα που περνά χωρίς αντίδραση η πολιτιστική γενοκτονία συνεχίζεται.