Αυτοψία στην Αγία Σοφία στο μεγαλοπρεπέστερο βυζαντινό μνημείο της Πόλης μετά τον σεισμό των 6,2 Ρίχτερ.
Στις 23 Απριλίου, σεισμός 6,2 Ρίχτερ χτύπησε την Κωνσταντινούπολη, προκαλώντας πανικό στους περίπου 15 εκατομμύρια κατοίκους της και τους εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες της. Την επόμενη μέρα επισκεφτήκαμε την Αγία Σοφία, το μεγαλοπρεπέστερο βυζαντινό μνημείο της Πόλης. Ο ναός, περίφημο έργο των Μικρασιατών μηχανικών Αρτέμιου και Ισίδωρου, ήταν από τα θυρανοίξιά του το 537, από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, και για περίπου 1.000 χρόνια ο μεγαλύτερος καθεδρικός ναός στον κόσμο.
Η εμβληματική χριστιανική εκκλησία μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος από τον Μωάμεθ Β΄ τον Πορθητή αμέσως μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453, ενώ το 1934 έγινε μουσείο με απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ, στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού και της εκκοσμίκευσης του τουρκικού κράτους.
Μαζί με εκατοντάδες τουρίστες στηθήκαμε για πολλή ώρα στη μακριά ουρά, η οποία σχηματίζεται καθημερινά στη νέα πύλη εισόδου που έχει διαμορφωθεί για τους επισκέπτες, μετά την απόφαση του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν το 2021 για την εκ νέου μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Πρόκειται για μια απόφαση που υλοποιήθηκε παρά τις –μάλλον χλιαρές και πάντως αναποτελεσματικές– αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας και της UNESCO.
Τσουχτερές τιμές
Η νέα πύλη, μια άχαρη και αταίριαστη κατασκευή η οποία μοιάζει περισσότερο με είσοδο σε γκαράζ ή σε εμπορικό κέντρο και όχι σε ένα μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς, διαμορφώθηκε για να διαχωρίζει τους προσερχόμενους για προσευχή πιστούς –συνεχίζουν να εισέρχονται δωρεάν από την παλιά είσοδο– από τους τουρίστες που επισκέπτονται μόνο το υπερώο (εξώστη) και καλούνται, εδώ και έναν χρόνο, να καταβάλλουν το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 25 ευρώ για εισιτήριο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ολόκληρο το αντίτιμο του εισιτηρίου πληρώνουν όλοι οι μη Τούρκοι επισκέπτες άνω των 13 ετών –σε αντίθεση με όλες τις ευρωπαϊκές χώρες που έχουν καθιερώσει δωρεάν είσοδο σε παιδιά και νέους μέχρι 18 ετών– ενώ οι Τούρκοι πολίτες που προσέρχονται ως επισκέπτες και όχι για λατρευτικούς λόγους πληρώνουν 18 ευρώ.
Επιπλέον, δεν γίνονται δεκτές οι κάρτες που χρησιμοποιούν για είσοδο σε μουσεία και μνημεία σε όλον τον κόσμο τα μέλη του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (International Council of Museums – ICOM) και του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών (International Council on Monuments and Sites – ICOMOS). Στην ερώτησή μας γιατί συμβαίνει αυτό, η απάντηση του αρμόδιου υπαλλήλου ήταν αποστομωτική: «Μα επειδή η Αγιά Σοφιά δεν είναι πλέον μουσείο». Την υπόμνηση αυτή άλλωστε κάνει και η πινακίδα της εισόδου: «Ο κύριος σκοπός του μνημείου είναι να λειτουργεί ως τζαμί. Επομένως, καλείστε να σέβεστε τους κανόνες της μουσουλμανικής λατρείας κατά την επίσκεψή σας»…
Κι όμως, ήταν ο ίδιος ο Ερντογάν που επιχειρηματολογώντας για την απόφαση μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος τόνιζε το 2021 ότι θα καταργούνταν το εισιτήριο εισόδου που ήταν το ακριβότερο από όλα τα αξιοθέατα της Πόλης. Η υπόσχεση αυτή υλοποιήθηκε για μόλις τρία χρόνια…
Εκτελούνται εργασίες
Η πρώτη εικόνα που αντικρίζει ο επισκέπτης από την πλευρά της εισόδου αυτής είναι οι σκαλωσιές που έχουν στηθεί εξωτερικά του ναού για τα εκτεταμένα έργα αναστήλωσης και σεισμικής θωράκισης του μνημείου, τα οποία αποφασίστηκε να υλοποιηθούν μετά τον φονικό σεισμό των 7,7 Ρίχτερ που ισοπέδωσε τον Φλεβάρη του 2023 την τουρκική πόλη Καχραμανμαράς και καθώς οι ειδικοί ανέμεναν –και αναμένουν– μεγάλη σεισμική δόνηση και στην Κωνσταντινούπολη. Η μεγαλύτερη ανησυχία σε σχέση με την Αγία Σοφία αφορά τον τρούλο της, που –όπως είναι γνωστό– έχει καταρρεύσει μερικώς και ανοικοδομηθεί τρεις φορές. Τμήμα του αρχικού τρούλου κατέρρευσε από σεισμό το 558 και ο τρούλος ανοικοδομήθηκε στο σύνολό του. Μερικώς κατέρρευσε ακόμη δύο φορές, το 989 και το 1346, με ανοικοδόμηση των προβληματικών τμημάτων. Ετσι, σήμερα, ο τρούλος αποτελείται από δύο τμήματα του 6ου αιώνα, ένα του 10ου και ένα του 14ου.
Κατά σύμπτωση, οι εργασίες που εκτελούνται αυτή την περίοδο στον τρούλο του ιστορικού κτίσματος ξεκίνησαν λίγες ημέρες πριν από τον πρόσφατο σεισμό. Στο πλαίσιο των εργασιών, που στοχεύουν στην αντισεισμική θωράκιση του βασικού τρούλου και των ημισφαιρικών θόλων του ναού, προβλέπεται μεταξύ άλλων να αντικατασταθούν τα μολύβδινα καλύμματα στις εξωτερικές επιφάνειες των θόλων. Οι ειδικοί πάντως επισημαίνουν πως η κατασκευή της Αγίας Σοφίας, η θεμελίωσή της και η οχύρωση της δομής της με εξωτερικές αντηρίδες τον 16ο αι. από τον Οθωμανό αρχιτέκτονα Μιμάρ Σινάν –θεωρείται ένας από τους πρώτους μηχανικούς σεισμών– την καθιστούν ικανή να αντέξει σε σεισμό ακόμη και 7,5 Ρίχτερ.
Στο εσωτερικό του μνημείου τα συναισθήματα είναι ανάμεικτα. Τον θαυμασμό για τη μεγαλοπρέπεια του κτίσματος, του διακόσμου του και των μοναδικών ψηφιδωτών διαδέχεται η θλίψη για τις ορατές με γυμνό μάτι φθορές, για την τουλάχιστον προβληματική συνύπαρξη της λατρευτικής με τη μουσειακή λειτουργία, για την κάλυψη με τεράστια λευκά παραπετάσματα της ψηφιδωτής παράστασης της Θεοτόκου με το Θείο Βρέφος –της πρώτης μετά την εικονομαχία ψηφιδωτής παράστασης που χρονολογείται το 867– στην κόγχη της αψίδας του ιερού.
