Αγαπητέ Κώστα, Μέρες που ’ναι είπα να θυμηθούμε την παλιά μας αντιδικία περί Θεού, πίστης και θρησκείας.
Ειδικά μετά τις απαγορεύσεις, τη μεταλαβιά, το άγιο φως και τη δεινή ήττα της εκκλησίας αξίζει να τα ξαναπούμε, καθώς είσαι από αυτούς που σαρκάζουν και ειρωνεύονται τους πιστούς και τις ποικίλες θρησκευτικές τελετουργίες.
Είχα σκεφτεί να γράψω το αλφαβητάρι ενός αγνωστικιστή, όπου σε κάθε γράμμα θα αντιστοιχούσε μια αναφορά στις θρησκείες της οικουμένης, στα δόγματα, στις αιρέσεις, τις λατρείες κ.λπ. Αλλά θα μου χρειαζόταν η μισή εφημερίδα. Η διαδρομή του ανθρώπινου γένους, βλέπεις, δεν έπαυσε ποτέ να σημαίνεται από την πίστη σε κάτι που το ξεπερνούσε.
Για να σου φρεσκάρω τη μνήμη, σου θυμίζω κάτι που είχα γράψει παλιά: «Αραγε ποιος θα βρεθεί να μιλήσει προς τιμήν αυτού του πάθους;». Το είχε θέσει ο σπουδαίος Δανός φιλόσοφος Σέρεν Κίρκεγκωρ. Και αφορά την πίστη στον Θεό. Ομως όλους τους απασχολεί, αγαπητέ μου. Ακόμη και εκείνους που την πολεμούν. Ολοι, υπέρμαχοι και πολέμιοι, ένθεοι και άθεοι, υλιστές ή αγνωστικιστές – όλοι γύρω από ένα αρχέγονο ερώτημα περιφέρονται: υπάρχει κάποια ανώτερη δύναμη, κάποιος δημιουργός του κόσμου; Υπάρχει Θεός;
Κι ένας άλλος διανοητής, προσφιλής και στους δυο μας, ο Ρεζίς Ντεμπρέ, λέει ότι «η πίστη –χριστιανική, κομμουνιστική, ίσως και φασιστική– σε ξεσηκώνει. Κάνεις πράγματα που εκπλήσσουν τους σκεπτικιστές». Το ίδιο και ο Γούντι Αλεν. Τον οποίο πάντοτε ενδιέφερε το θέμα της πίστης. Εστω ως απαραίτητη ψευδαίσθηση.
Επανέρχομαι. Από τότε που υφίστανται τα λογικά όντα στον πλανήτη ουδέποτε έπαυσε να τα απασχολεί το θέμα του Θεού. Γιατί άραγε; Φυσικά, ουδείς, καμιά θεωρία, κανένα καθεστώς, καμιά απαγόρευση δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει την εγγενή ροπή των ανθρώπων να πιστέψουν σε κάτι υπέρτερο. Σε κάτι που θα τους έδινε εξηγήσεις στα βασανιστικά ερωτήματα που τους ταλανίζουν: ποιος δημιούργησε το σύμπαν και τι συμβαίνει μετά θάνατον…
Σήμερα ένα σαρκαστικό παράδοξο κυριαρχεί: ενώ η επιστήμη προχωρεί θεαματικά και διατείνεται ότι βρίσκεται κοντά στη λύση του αιώνιου αινίγματος (πότε και πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος), την ίδια στιγμή αναζωπυρώνεται και καταυγάζει όσο ποτέ το «πνεύμα της πίστης». Μια πραγματική έκρηξη: οι «παλιές» θρησκείες θάλλουν, αιρέσεις αναβιώνουν και νέες αναφύονται…
Οι άνθρωποι συνεχίζουν να ψάχνουν, να διερωτώνται, να απορρίπτουν, να αναθεωρούν, να δυσπιστούν, να εναντιώνονται στα θρησκευτικά δόγματα και στον φανατισμό των θρησκειών, αλλά ουδέποτε έπαυσαν –πόσο μάλλον σήμερα– να αναζητούν ένα κλαδί για να πιαστούν. Διαιώνια η αγωνία, ακατάπαυστη η αναζήτηση…
Κάποιοι άλλοι, δοκιμασμένοι στα εργαστήρια της γνώσης, αρνούνται μεν τα δόγματα, εναντιώνονται στον φανατισμό των θρησκειών, αλλά δεν αρνούνται ότι «κάτι υπάρχει». Ομως θεωρούν ότι η λύση του μυστηρίου είναι αδύνατη για την ανθρώπινη διάνοια. Ούτε η επιστήμη ούτε η μεταφυσική ούτε η θρησκεία δύνανται να απαντήσουν πειστικά στο «πόθεν» και το «πώς» των πραγμάτων και της ύπαρξης. Οι αγνωστικιστές το λένε. Και συντάσσομαι!
Θα κλείσω με κάτι που γράφει ο Πλούταρχος. Οχι για να πειστείς, αλλά για να ανανεώσεις το ρεπερτόριο των σκέψεων και των αμφιβολιών σου. Λέει, λοιπόν: «Εύροις δ’ αν επιών και πόλεις ατειχίστους, αγραμμάτους, νομίσματος μη δεομένας, απείρους θεάτρων και γυμνασίων, ανιέρου δε πόλεως και αθέου ουδείς έστιν ουδέ έσται ποτέ θεατής»… Καλό Πάσχα, φίλε μου.
Η διαδρομή του ανθρώπινου γένους δεν έπαυσε ποτέ να σημαίνεται από την πίστη σε κάτι που το ξεπερνούσε. Στο υπέρτερο