Μια από τις σπουδαιότερες πραγματείες σχετικά με το αληθές και το ψευδές, το αυθεντικό και το κίβδηλο είναι το φιλμ «Η αλήθεια και το ψέμα» («F for fake», 1973), ένα ψευδοντοκιμαντέρ ύψιστης αλήθειας του μετρ Ορσον Ουέλς. Το 2011 ο αιχμηρός θεωρητικός Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν υπογράφει το πόνημα «Shanzhai: Dekonstruktion auf Chinesisch» («Shanzhai: Αποδόμηση στα κινεζικά»), όπου αναλύει τη γενικευμένη διάδοση του ψευδούς, του κίβδηλου, του απατηλού, του fake. Βέβαια, ο Λουδοβίκος Φόιερμπαχ τόνιζε ήδη από το 1843: «Το δίχως άλλο, η εποχή μας προτιμά την εικόνα από το πράγμα, το αντίγραφο από το πρωτότυπο, την αναπαράσταση από την πραγματικότητα, το φαίνεσθαι από το είναι»· επισήμανση την οποία επεξεργάζεται διεξοδικά ο Γκι Ντεμπόρ στο καταλυτικό του έργο «Η κοινωνία του θεάματος».
Στα μέσα της δεκαετίας του 2000 η Αν Φρίντμαν, διευθύντρια της έμπλεης γοήτρου Γκαλερί Knoedler, κατάφερε να πουλήσει πλαστά έργα τέχνης μεγάλων ζωγράφων, κυρίως του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, αποκομίζοντας πάνω από 80 εκατ. δολάρια, ανάμεσά τους και ένας Μαρκ Ρόθκο έναντι 8,5 εκατ. Ξέσπασε σκάνδαλο, η γκαλερί έκλεισε και το 2020 ο Καναδός σκηνοθέτης Μπάρι Αβριτς δημιούργησε το σχετικό με την απάτη ντοκιμαντέρ «Made you look: A true story about fake art».
Ο Λούκας Τβαρκόφσκι αντλεί υλικό από όλα αυτά και στήνει την ασύλληπτα εντυπωσιακή και γοητευτικότατη παράσταση «Rohtko» που καθήλωσε τους πάντες επί τέσσερις ώρες τον Μάιο του 2023 στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και επανήλθε αυτές τις μέρες, πάλι στη Στέγη.
Ηδη από τον τίτλο, που είναι το ανορθογραφημένο όνομα του συγκλονιστικού καλλιτέχνη Μαρκ Ρόθκο, o Τβαρκόφσκι μάς προϊδεάζει για το ότι θα εκτυλίξει μια ιστορία όπου το αληθές είναι μια στιγμή του ψευδούς, ότι ζούμε σε μια εποχή άκρατης κερδοσκοπίας, ότι δεν ελέγχουμε τα συναισθήματά μας, ότι ε τε ρο προσδιοριζόμαστε αγρίως και ότι ο παραλογισμός είναι η νέα «λογική».
Το κείμενο και η δραματουργία της Ανκα Χέρμπουτ παρακολουθούν το δράμα του Ρόθκο, ο οποίος εναντιώθηκε στην εμπορευματοποίηση της τέχνης, φτάνοντας στο σημείο, τσακισμένος από την απογοήτευση και αφημένος στη θανάσιμη φιλοκαπνία και φιλοποσία, να αυτοκτονήσει, μόλις 66 ετών, κόβοντας τις φλέβες του και κατακλύζοντας με αίμα το πάτωμα της κουζίνας του· τον τραγέλαφο του συλλέκτη έργων τέχνης· την ιστορία μιας καλλιτέχνιδας που σκοπεύει να εκθέσει φιαλίδια με τα δάκρυα που χύνει βλέποντας έργα του Ρόθκο· τις μηχανορραφίες της Αν Φρίντμαν.
Ο ιδιοφυής νεαρός συνθέτης Λούμπομιρ Γκρζέλακ δημιουργεί ηχητικά τοπία που κόβουν την ανάσα όταν φτάνουν σε απροσδόκητες κορυφώσεις που σηματοδοτούν το πέρασμα από τη μια πράξη (σεκάνς, θα έλεγα, μιας και το «Rohtko» έχει μάλλον κινηματογραφική υφή) στην επόμενη, ενώ οι λαμπροί ηθοποιοί επιδίδονται σε μια δυναμική χορογραφία καθώς μας καταβυθίζουν στο σύμπαν της διαλεκτικής ανάμεσα στο τι γνωρίζουμε και τι αγνοούμε, όχι μόνο σχετικά με την τέχνη αλλά και με την ίδια τη ζωή.
Είναι ιδιαίτερο γνώρισμα της δουλειάς του Τβαρκόφσκι η επιμονή του να κυμαίνεται, τελεσφόρα και πετυχημένα, ανάμεσα στο sublime, το υψηλό και το pop, την κουλτούρα της δημοφιλίας και του καθημερινού, κάτι για το οποίο συζητήσαμε ώρες ολόκληρες, έως τα ξημερώματα, τον Μάιο.
Στον κόσμο της εικονικής πραγματικότητας, των μη εναλλάξιμων κρυπτοπαραστατικών (nonfungible tokens ή NFTs), των αλλοιωμένων έως και τσακισμένων συναισθημάτων (τη στιγμή μάλιστα που οι πάντες πι πι λ άνετη ν καραμέλα της« εν συναίσθησης »), της γενικευμένης αν ορθολογικότητα ς και της χαμερπούς χυδαιότητας, έργα σαν το «Rohtko» μάς καλούν επιτακτικά, δίχως τον παραμικρό διδακτισμό εντούτοις, να σκεφτούμε ποιοι είμαστε, πού πάμε, πώς διευθετούμε τον χρόνο μας και πώς οργανώνουμε τις συγκινήσεις μας.
Είχα τη μεγάλη χαρά να σχετιστώ φιλικά με τον Λούκας, να συνομιλήσω με την Ανκα και με τους ηθοποιούς της παράστασης και να φιλοξενήσω στην κατοικία μου τον Λούμπομιρ, κάτι που με ώθησε σε μια λίαν εποικοδομητική γνωριμία με τη σύγχρονη πολωνική κουλτούρα και παράλληλα να προβώ σε εκ νέου αναγνώσεις Πολωνών συγγραφέων και ποιητών όπως ο Βίτολντ Γκομπρόβιτς, η Βισουάβα Σιμπόρσκα και η Ολγκα Τοκάρτσουκ, η οποία, όπως περιχαρής μαθαίνω, προσφάτως εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και μάλιστα στην Κυψέλη και στην οδό όπου διαμένω. Η ευγνωμοσύνη μου είναι ανυπολόγιστη. Ανυπομονώ και για τη νέα του παράσταση «Respublika» το καλοκαίρι, 13, 14 και 15 Ιουνίου.
Face Control
Χάρη στην υπέροχη φίλη μου Καταρζίνα Βότσακ (Katarzyna Wojtczak, 19/08/1989) γνώρισα τον Λούκας και την επίσης υπέροχη παρέα του, την Ανκα, τον Λούμπο, τον Κάσπαρς. Την Καταρζίνα μου τη σύστησε η βραβευμένη εικαστικός Μαρία Παπαδημητρίου και δεν αργήσαμε να συνδεθούμε με σθεναρή φιλία. Η Καταρζίνα είναι εικαστικός, αρχιτέκτονας, γλύπτρια, περφόρμερ, ακτιβίστρια, δημιουργός βίντεο και αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Αθήνα. Η έρευνά της έχει να κάνει με τη συλλογική μνήμη και τη γεωπολιτική, ενώ εμφορείται από μια αναρχική φιλοσοφική ματιά. Είναι μέλος της International Coalition of Cultural Workers Against the War και έχει σκηνοθετήσει τη μικρού μήκους ταινία «Passenger pigeon» (2021) που είναι γυρισμένη στην Ελλάδα.
