Έπειτα από χρόνια μες στον τρόμο του πολέμου, των διώξεων και της ανέχειας χιλιάδες πρόσφυγες από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν έφτασαν στα σύνορα Λευκορωσίας – Πολωνίας πιστεύοντας ότι θα βρουν ασφαλές καταφύγιο στην Ευρώπη. Ενας από αυτούς είναι ο 55άχρονος Μούσα από τη Συρία, ο οποίος πέρασε στον Λίβανο, στη συνέχεια ταξίδεψε αεροπορικώς από τη Βηρυτό στο Μινσκ της Λευκορωσίας και από εκεί έφτασε οδικώς στα σύνορα. Στόχος του είναι να πατήσει τα πόδια του σε έδαφος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με τελικό προορισμό τις Βρυξέλλες, όπου θα έβρισκε την οικογένεια του αδερφού του.
Φτάνοντας στα σύνορα με την Πολωνία στις αρχές Νοεμβρίου ο Μούσα και εκατοντάδες άλλοι πρόσφυγες δέχτηκαν επίθεση από την πολωνική συνοριοφυλακή. Απωθήθηκαν βίαια με κλομπ, κλοτσιές και μπουνιές, για να εγκλωβιστούν σε μια ουδέτερη ζώνη μεταξύ των δύο κρατών. Μες στον βούρκο, αντιμέτωποι με βροχές και εδώ και τρεις εβδομάδες με δριμύ ψύχος, με τις δυνάμεις ασφαλείας να πληθαίνουν γύρω τους, οι πρόσφυγες ψάχνουν τρόπο να επιβιώσουν.
«Χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες έχουν φτάσει τους τελευταίους μήνες στα σύνορα λόγω της συμφωνίας της λευκορωσικής κυβέρνησης με κυβερνήσεις στη Μέση Ανατολή για απευθείας πτήσεις προς το Μινσκ αλλά και των διευκολύνσεων στην έκδοση visa» δηλώνει στο Documento η Ανα Νταμπρόβσκα, μέλος της πολωνικής ΜΚΟ Stowarzyszenie Homo Faber. «Επειτα από πολλές μέρες χωρίς να έχουμε καμία πρόσβαση στους πρόσφυγες μας δόθηκε ξανά η δυνατότητα να μιλήσουμε μαζί τους, να τους δώσουμε καθαρά και στεγνά ρούχα, φαγητό και νερό. Μεγάλο μέρος των ανθρώπων αναγκάστηκε να πάει σε ένα καμπ που έστησαν οι Λευκορώσοι κοντά στα σύνορα, στο χωριό Κουζνίτσα, αλλά πολλοί προσπάθησαν να διαφύγουν και να χαθούν στο δάσος. Καθημερινά προσπαθούμε να ηρεμήσουμε και να βοηθήσουμε αυτούς τους ανθρώπους όπως μπορούμε γιατί είναι απελπισμένοι» προσθέτει η Αννα Νταμπρόβσκα.
Μεταξύ Ιανουαρίου και Νοεμβρίου του 2021 η Πολωνία έχει καταγράψει περισσότερες από 30.000 προσπάθειες εισόδου προσφύγων και μεταναστών στη χώρα, πάνω από τις μισές των οποίων καταγράφηκαν το τελευταίο δίμηνο. Πολλά ταξιδιωτικά πρακτορεία στο Ιράκ, στον Λίβανο και στην Τουρκία προσφέρουν φτηνές πτήσεις προς το Μινσκ. «Το Facebook είναι γεμάτο τέτοιες προσφορές» μας λέει ο Μούσα, ο οποίος βρίσκεται σε επικοινωνία με τον αδερφό του στις Βρυξέλλες ώστε να μεσολαβήσει το βελγικό κράτος και να καταφέρει να πάρει άσυλο εκεί. «Είναι δύσκολη και ίσως χρονοβόρα διαδικασία. Δεν ξέρω εάν θα τα καταφέρω, αλλά δεν μπορώ παρά να πιστεύω ότι κάτι καλό θα συμβεί και θα φύγω από εδώ» προσθέτει.
Αγνοια για τον ακριβή αριθμό
Οι πληροφορίες από τα σύνορα είναι ελάχιστες και πολλές φορές συγκρουόμενες, με τις δύο πλευρές να επιχειρούν να περάσουν το δικό τους αφήγημα. Η πρόσβαση σε δημοσιογράφους ιδίως από την πλευρά των Λευκορώσων είναι σχεδόν απαγορευτική, ωστόσο κάποιες ομάδες προκαλούν… ρωγμές στη φίμωση της ενημέρωσης. Μια από αυτές είναι το NEXTA, ένα δίκτυο που δίνει τη μάχη της ενημέρωσης μέσα από έναν κρυπτογραφημένο λογαριασμό που δεν περνά από τα κυβερνητικά φίλτρα ελέγχου.
Στις 28 Νοεμβρίου το δίκτυο αποκάλυψε ότι η συνοριοφυλακή της Λευκορωσίας εντόπισε έναν ακόμη νεκρό πρόσφυγα στην ουδέτερη ζώνη και χωρίς να προβεί σε κάποια ιατροδικαστική έρευνα αποφάνθηκε ότι για τον θάνατό του ευθύνονται οι συνοριοφύλακες της γειτονικής Λιθουανίας, από όπου επίσης επιχειρούν να περάσουν πρόσφυγες. «Το οξύμωρο» τονίζουν πηγές του NEXTA «είναι ότι ο Ερυθρός Σταυρός ανακοίνωσε ότι θα στηρίξει τους πρόσφυγες και τις χώρες που πλήττονται από την προσφυγική κρίση –δηλαδή τη Λευκορωσία και την Πολωνία– διαθέτοντας 10 εκατ. ευρώ, γνωρίζοντας την ίδια στιγμή ότι η εθνική επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού στο Μινσκ ελέγχεται από ανθρώπους του Αλεξάντερ Λουκασένκο. Ο Λευκορώσος πρόεδρος δηλαδή που προκάλεσε αυτή την κρίση θα δεχτεί χρήματα από έναν διεθνή οργανισμό για να την αντιμετωπίσει. Θα πάρει χρήματα για τους πρόσφυγες και ποτέ δεν θα φτάσουν σε αυτούς που τα έχουν ανάγκη».
Παρά τις συνεχείς οχλήσεις από διεθνείς ΜΚΟ, τόσο η πολωνική όσο και η λευκορωσική κυβέρνηση αρνούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις για τον ακριβή αριθμό των εγκλωβισμένων, τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν, αλλά και το πώς προτίθενται να κινηθούν από εδώ και πέρα. «Οι περισσότεροι βρίσκονται σε πολύ κακή κατάσταση. Εάν συνεχιστεί αυτό, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με τον κίνδυνο επισιτιστικής κρίσης. Κάθε φορά γίνεται μάχη με τους συνοριοφύλακες στη λευκορωσική πλευρά για να δώσουμε στους ανθρώπους φαγητό και νερό» προσθέτει η Νταμπρόβσκα.
Το πινγκ πονγκ των ευθυνών
Οι πολωνικές αρχές και η Κομισιόν κατηγορούν τον πρόεδρο της Λευκορωσίας ότι εργαλειοποιεί την προσφυγική κρίση ως αντίποινα για τις κυρώσεις που έχουν επιβάλει οι Βρυξέλλες μετά τις κατηγορίες για εκτεταμένη νοθεία στις προεδρικές εκλογές του Αυγούστου του 2020. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ δήλωσε ότι η Λευκορωσία εξαπολύει έναν «υβριδικό πόλεμο» απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ενωση, κατηγορίες τις οποίες ο Λουκασένκο αρνείται.
«Η Λευκορωσία απειλεί την Ευρωπαϊκή Ενωση με προσφυγικά ρεύματα, αλλά την ίδια στιγμή και η Πολωνία έχει ευθύνη για το γεγονός ότι αφήνει τόσους ανθρώπους εγκλωβισμένους σε άθλιες συνθήκες σε μια ουδέτερη ζώνη» τονίζει στο Documento ο Ντάριους Γιάροσικ, ένας από τους πολλούς εθελοντές που έσπευσαν να στηρίξουν τους εγκλωβισμένους πρόσφυγες στα σύνορα. «Αντρες, γυναίκες και παιδιά έγιναν μπαλάκι του πινγκ πονγκ που πετά η μια πλευρά στην άλλη εδώ και πολλές εβδομάδες. Είναι προφανές ότι οι άνθρωποι εδώ χρειάζονται βοήθεια, όχι μόνο σε ανθρωπιστικό αλλά και σε νομικό επίπεδο. Πρέπει να γνωρίζουν ποια δικαιώματα έχουν και να τα ασκήσουν, δεν μπορεί να περιμένουν να γίνει κάτι από το πουθενά» συμπληρώνει ο Γιάροσικ, ο οποίος με μια ομάδα συναδέλφων του νομικών και με τη στήριξη ανθρωπιστικών οργανώσεων σκοπεύουν να κινήσουν τις σχετικές διαδικασίες για να φέρουν και τις δύο χώρες ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.
Θάνατοι και επαναπροωθήσεις
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση του Human Rights Watch (HRW) που δημοσιεύτηκε στις 24 Νοεμβρίου, τουλάχιστον 13 άνθρωποι έχουν πεθάνει στα σύνορα, μεταξύ των οποίων παιδιά και ένα μωρό ενός έτους. Στην έκθεση επίσης γίνονται αναφορές σε πολλά περιστατικά παράνομων επαναπροωθήσεων (pushbacks) από την πολωνική συνοριοφυλακή και παραβιάσεων του δικαιώματος στο άσυλο αλλά και σε όσα βήματα οφείλει να κάνει και η ΕΕ στο ζήτημα του προσφυγικού, με τη Λίντια Γκαλ, επικεφαλής ερευνών του HRW, να υπογραμμίζει ότι οι πολωνικές αρχές με τις πρακτικές τους είναι υπεύθυνες για την κατάσταση των προσφύγων και τις απάνθρωπες συνθήκες που αντιμετωπίζουν. «Οι αρχές στη Λευκορωσία πρέπει να σταματήσουν να απειλούν τους μετανάστες και τους πρόσφυγες και να τους πιέζουν να περάσουν τα σύνορα με την Πολωνία διακινδυνεύοντας τη ζωή τους. Οφείλουν να δώσουν άμεση πρόσβαση στις ανθρωπιστικές οργανώσεις, να ξεκινήσουν έρευνα για τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων και να προσφέρουν τη δυνατότητα σε όσους θέλουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους» τονίζεται στην έκθεση.
Τις τελευταίες μέρες εκατοντάδες Ιρακινοί ακολουθούν τον δρόμο της επιστροφής, αδυνατώντας να περάσουν με ασφάλεια σε έδαφος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Είχε προηγηθεί η επίσκεψη Λουκασένκο στο καμπ προσφύγων δίπλα στα σύνορα, όπου σύμφωνα με πληροφορίες που διέρρευσαν από το περιβάλλον του, αφού αρχικά προέτρεψε τους πρόσφυγες «να κινηθούν προς τη Δύση», δήλωσε στη συνέχεια ότι θα τους στηρίξει εάν θέλουν να επιστρέψουν στη χώρα τους και ότι είναι «ελεύθεροι και έχουν κάθε δικαίωμα να ταξιδέψουν όπου θέλουν», προσθέτοντας ότι η Λευκορωσία δεν θα σταθεί εμπόδιο στον δρόμο τους.
«Μας εξαπάτησαν οι διακινητές»
Πολλοί πρόσφυγες οι οποίοι βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στην ουδέτερη ζώνη και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν σε κοντινό καμπ νιώθουν πως έπεσαν θύματα των διακινητών. «Οχι μόνο σε μένα, σε πολλούς, για να μην πω στους περισσότερους, οι διακινητές εγγυήθηκαν ότι θα καταφέρουν να μας περάσουν με ασφάλεια στην Πολωνία. Δώσαμε 3.000 και 4.000 ευρώ γι’ αυτήν τη διαδικασία. Δεν μας βλέπουν όμως ως ανθρώπους, αλλά ως εμπόρευμα. Γίναμε μέρος ενός βρόμικου παιχνιδιού απλώς γιατί θέλαμε ένα αύριο με ασφάλεια σε έναν καλύτερο τόπο» τονίζει ο Μούσα.
Από τη στιγμή που οι πολωνικές δυνάμεις πλήθυναν στα σύνορα ήταν αδύνατο για τους πρόσφυγες να μπουν στη χώρα, με τους διακινητές ωστόσο να ζητούν ακόμη περισσότερα για να βρουν τρόπο να ξεφύγουν από τη συνοριοφυλακή. Κάποιοι προσπάθησαν να δώσουν χρήματα στους Λευκορώσους συνοριοφύλακες για να βρουν περάσματα μέσα στη νύχτα. «Τι έχεις να προσμένεις αν δεν μπορείς να εξασφαλίσεις την ελευθερία σου; Σε τι ποντάρεις πλέον για να κρατηθείς όρθιος; Ο καθένας από εμάς προσπαθεί να επιβιώσει εδώ. Πολλές φορές νομίζεις ότι αυτό που ζεις δεν είναι αλήθεια, ότι είναι ένας εφιάλτης που θα περάσει» προσθέτει ο Μούσα. «Τι γίνεται όμως όταν δεν περνάει; Ποια είναι τα όρια που έχει ο καθένας; Δεν είμαι σίγουρος, αλλά δεν αντέχουμε άλλο».
Η κατάσταση στα σύνορα των δυο χωρών ενδέχεται να εξομαλυνθεί το επόμενο διάστημα, καθώς πολλοί σκέφτονται να κάνουν το ταξίδι της επιστροφής. Αλλοι θα καταφέρουν να πάρουν άσυλο, άλλοι θα μεταφερθούν προσωρινά σε καμπ στη Λευκορωσία προτού απελαθούν. Κάποιοι άλλοι θα συνεχίσουν να επιμένουν για να βρουν άκρη και να περάσουν στην Πολωνία ή τη Λιθουανία. Το δράμα των προσφύγων θα συνεχίζεται όσο οι άνθρωποι γίνονται εργαλείο άσκησης προπαγάνδας και όσο τα ανθρώπινα δικαιώματα και ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας γίνονται κουρελόχαρτο από τις πολιτικές ηγεσίες.