Μια παράσταση από τον θίασο Αντάμα για την ιστορική μνήμη, την κρατική βία και τη δύναμη της αλληλεγγύης
Κυριακή απόγευμα στο θέατρο Τζένη Καρέζη. Ολα είναι έτοιμα για την πρεμιέρα της παράστασης «Χορεύετε;» που βασίζεται στο συγκλονιστικό αυτοβιογραφικό βιβλίο της Ολυμπίας Παπαδούκα «Γυναικείες φυλακές Αβέρωφ». Πολιτική κρατούμενη, αγωνίστρια και ηθοποιός, η Ολυμπία Παπαδούκα ήταν ενταγμένη στο ΕΑΜ, φυλακίστηκε και γλίτωσε κατά τύχη το εκτελεστικό απόσπασμα έπειτα από παρέμβαση της Μαρίκας Κοτοπούλη. Εν μέσω του Εμφυλίου βρέθηκε στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ (από το 1948 έως το 1952), βιώνοντας όλη την αγριότητα και τη βία της εποχής. Οταν αποφυλακίστηκε άρχισε να συλλέγει μαρτυρίες και να καταγράφει συστηματικά σκέψεις και αναμνήσεις από τη φυλακή με παρότρυνση του Βασίλη Ρώτα. Κατάφερε να ανασύρει ξεχασμένες φωτογραφίες, έντυπα και άγνωστα τραγούδια και να δημιουργήσει ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά ντοκουμέντα για τις φυλακισμένες γυναίκες.
Το βιβλίο περιέχει σκληρές περιγραφές βασανιστηρίων –οι ηθοποιοί έκλαιγαν όταν διάβαζαν αποσπάσματα στις πρόβες–, όμως ξεχειλίζει από αισιοδοξία για όσα κατάφεραν αυτές οι γυναίκες. Οργάνωσαν ολόκληρη τη ζωή τους από την αρχή. Εφτιαξαν εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές ομάδες και ανέβασαν επιθεωρήσεις και θεατρικές παραστάσεις μέσα στη φυλακή.
Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά στο βιβλίο της η Ολυμπία Παπαδούκα: «Δεν ήτανε όμως μονάχα οι γυμνάστριες, οι γιατρίνες και οι δικηγορίνες που προσφέρανε ακούραστα τις υπηρεσίες τους στο σύνολο των συγκρατουμένων, μα και οι φιλολογίνες μας και οι δασκάλες και οι λογίστριες και οι καλλιτέχνισσες και οι μοδίστρες, και όλος ετούτος ο κόσμος βοηθούσε και πρόσφερε ο ένας στον άλλον και όλοι μαζί στο σύνολο. Η αντίστασή μας στα μέτρα της ξενοκίνητης βίας ήτανε, πώς να γίνουμε οι καλύτεροι πολίτες, οι πιο χρήσιμοι».
Οι περιγραφές του βιβλίου αναδεικνύουν την καθημερινότητα των φυλακισμένων γυναικών. Με τα λιγοστά επισκεπτήρια για μια «δροσιά λεύτερου» αέρα, με τις κραυγές «γεια σας, αδέρφια» που αντηχούσαν κάθε φορά που κάποιος ή κάποια πήγαινε για εκτέλεση, με τις βαριές σιδερένιες πόρτες που σφράγιζαν τα κελιά. Ο θίασος Αντάμα βασίστηκε σε αυτές τις ανατριχιαστικές μαρτυρίες και δημιούργησε μια ιδιαίτερη θεατρική σύνθεση με χορό, αφήγηση και πρωτότυπη μουσική.
«Το αίτημα της ελευθερίας είναι διαχρονικό»
Στο τέλος της παράστασης συνάντησα την Κατερίνα Καϊμά και την Ειρήνη Λιγάτου από τον θίασο Αντάμα και μιλήσαμε για τα επίκαιρα θέματα που θίγει το κείμενο και την ανάγκη να ακουστεί η ιστορία των φυλακισμένων γυναικών σήμερα. Αλλωστε, καθώς ο θίασος αποτελείται κυρίως από γυναίκες, και στο παρελθόν έχουν επιλέξει έργα με θεματική τη γυναίκα. «Το προηγούμενο έργο που ανεβάσαμε ήταν οι “Γυναίκες” της Γαλάτειας Καζαντζάκη, ένα κείμενο γραμμένο το 1933 με θέμα την αλληλογραφία ανάμεσα σε επτά αδερφές. Υπάρχει έντονη ανάγκη να συζητηθεί η θέση της γυναίκας στη σημερινή κοινωνία. Προσπαθούμε ως θίασος να αφουγκραζόμαστε κοινωνικά ζητήματα, χωρίς απαραίτητα να συμφωνούμε με όλες τις θέσεις που έχουν αναδυθεί στην κοινωνία. Πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος μπορεί και αξίζει να ζήσει μια καλύτερη ζωή. Η επιλογή του έργου έγινε την εποχή της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων. Οι δύσκολες καταστάσεις που βιώσαμε εκείνη την εποχή μάς έκαναν να συνειδητοποιήσουμε ότι τόσο το γυναικείο ζήτημα όσο και το πρόβλημα της βίας παραμένουν επίκαιρα. Το αίτημα της ελευθερίας είναι διαχρονικό» λένε οι δύο ηθοποιοί.
Το βιβλίο της Ολυμπίας Παπαδούκα φωτίζει την ομορφιά που γεννήθηκε μέσα στις γυναικείες κοινότητες παρά τις σκληρές συνθήκες φυλάκισης. «Οι πρώτες αναγνώσεις του βιβλίου μάς έκαναν να κλαίμε στις πρόβες. Οι γυναίκες αυτές δεν το έβαλαν κάτω. Πήγαιναν για εκτέλεση και χόρευαν. Προσπαθούσαν να ζήσουν “κανονικά”. Εφτιαξαν χορωδίες, ανέβασαν θεατρικές παραστάσεις διακωμωδώντας τους βασανιστές τους, έγραψαν δικά τους τραγούδια, έμαθαν ακόμη και ξένες γλώσσες». Γιατί όμως ο τίτλος «Χορεύετε»; «Είχαμε διάφορες σκέψεις για το όνομα της παράστασης. Θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε μια όμορφη λέξη, ένα ανοιχτό κάλεσμα αγώνα και ψυχικής ανάτασης. Σκεφτήκαμε ότι οι γυναίκες αυτές “χόρεψαν” στην εποχή τους. Θα χορέψουν και οι θεατές; Θα αγωνιστούν για μια καλύτερη ζωή;».
«Δεν μπορούμε να ανασάνουμε»
Σκέφτομαι ότι κατά τη διάρκεια της παράστασης ακούγεται αρκετές φορές η φράση «δεν μπορούμε να ανασάνουμε». «Το νιώσαμε και εμείς αυτό το συναίσθημα την εποχή της καραντίνας με έναν τρόπο. Η συγκεκριμένη φράση βγαίνει μέσα από την ψυχή μας. Είμαστε νέες στον καλλιτεχνικό χώρο και το κίνητρο για να αντέξουμε όλες τις δυσκολίες που συναντά μια μικρή θεατρική ομάδα είναι ότι νιώσαμε πως αυτή η ιστορία αξίζει να ειπωθεί». Το «Χορεύετε;» είναι ενδιαφέρουσα θεατρική σύνθεση με αφήγηση, χορό και πρωτότυπη μουσική. Οι Κατερίνα Καϊμά και Ειρήνη Λιγάτου καταλήγουν: «Εχει γίνει δραματουργική επεξεργασία στο κείμενο. Προσθέσαμε ποιήματα και στίχους που έγραψαν οι γυναίκες μέσα στη φυλακή. Το ανθρώπινο σώμα μπορεί να αφηγηθεί ιστορίες με τον δικό του τρόπο. Γι’ αυτό προσθέσαμε και το κομμάτι του χορού».
