Σαφείς αιχμές για τη στάση των ελληνικών αρχών σε μια σειρά από τομείς όπως το κράτος δικαίου, το προσφυγικό –με κορωνίδα το πολύνεκρο ναυάγιο στην Πύλο– αλλά και τη ραγδαία επιδείνωση του δείκτη Ελευθερίας του Τύπου αφήνει η Εκτελεστική Διευθύντρια του Παρατηρητηρίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch) Τιράνα Χασάν, κοινωνική λειτουργός και δικηγόρος.
Σε συνέντευξή της στο Documento υπογραμμίζει ότι «οι παρεμβάσεις στα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, ιδιαίτερα τα τελευταία τέσσερα χρόνια, αποτελούν μέρος μιας αναδυόμενης ανησυχίας για την κατάσταση του κράτους δικαίου στην Ελλάδα».
Ταυτόχρονα, μετά τις δύο απανωτές αθωωτικές αποφάσεις της Δικαιοσύνης για τον εκδότη του Documento Κώστα Βαξεβάνη ύστερα από αγωγές – SLAPPs, η Τ. Χασάν τονίζει: «Η κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα επιδεινώνεται ραγδαία, με τη χώρα να πέφτει και να παραμένει στον πάτο της ΕΕ ως προς τον δείκτη της Ελευθερίας του Τύπου των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα, κάτω από την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία, για δύο συνεχόμενα χρόνια», ενώ εκφράζει την ανησυχία της ότι «ο χώρος στενεύει ανησυχητικά και για τα μέσα ενημέρωσης».
Εν παραλλήλω, στηλιτεύει φυσικά και τη στάση των τουρκικών αρχών στο μεταναστευτικό, ξεκαθαρίζοντας πως «η Τουρκία έχει αποδειχτεί ότι δεν είναι ασφαλής χώρα για τους πρόσφυγες».
Μετά τον τέως εκτελεστικό διευθυντή του Human Rights Watch Κεν Ροθ και η Τιράνα Χασάν καταγγέλλει την πολιτική των pushbacks.
Δείτε επίσης: Κεν Ροθ (Human Rights Watch): «Κατάφωρα ψέματα ότι δεν υπάρχουν pushbacks»
Τον περασμένο Ιούνιο σημειώθηκε ένα πολύνεκρο ναυάγιο στην Ελλάδα. Σκάφος που μετέφερε πρόσφυγες και μετανάστες βυθίστηκε ανοιχτά της Πύλου. Εκατοντάδες άνθρωποι εκτιμάται ότι βρήκαν τραγικό θάνατο. Υπήρξαν πολλές αντιδράσεις για το πώς συνέβη αυτό. Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι αρχές έπρεπε να είχαν παρέμβει νωρίτερα. Ποια είναι η δική σας γνώμη;
Πράγματι, οι αρχές μερικών κρατών-μελών ενημερώθηκαν για το σκάφος ότι βρισκόταν σε κίνδυνο πολλές ώρες προτού ανατραπεί και ένα αεροσκάφος της Frontex ήταν επίσης παρόν στο σημείο, το οποίο έχουμε ήδη αναφέρει δημόσια. Και πολλές ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, δημοσιογράφοι και ο ΟΗΕ έχουν καταγράψει τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων, τα pushbacks και τις συστηματικές αποτυχίες έρευνας και διάσωσης που έχουν γίνει πλέον η de facto πολιτική διαχείρισης της μετανάστευσης της ΕΕ. Αντί να αναπτύξουν μια πολιτική που σέβεται τα δικαιώματα και τον άνθρωπο, ορισμένα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν μειώσει δραστικά τη δυναμικότητα έρευνας και διάσωσης και δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο την ανάλογη λειτουργία για την κοινωνία των πολιτών, καθιστώντας την κατάσταση ακόμη χειρότερη για τους μετανάστες που βρίσκονται σε κίνδυνο. Και τον Ιούνιο τα κράτη-μέλη της ΕΕ συμφώνησαν σε μια μεταρρύθμιση του ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου και μετανάστευσης με τρόπους που πιθανότατα θα ενθαρρύνουν περισσότερα pushbacks και θα οδηγήσουν σε περισσότερους θανάτους στη θάλασσα. Για να προστατεύσει τις ζωές και τα δικαιώματα των ανθρώπων που αναζητούν ασφάλεια στην Ευρώπη η ΕΕ θα πρέπει να διασφαλίσει ότι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να αναζητούν προστασία και να οργανώνουν προληπτικές επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης υπό την ηγεσία της εκάστοτε κυβέρνησης στη Μεσόγειο θάλασσα.
Την ίδια στιγμή «κόλαφος» για την Τουρκία σε ό,τι αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα ήταν η έκθεση του Παρατηρητηρίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων για το 2022 αλλά και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Συμμερίζεστε την άποψη ότι η Τουρκία εργαλειοποιεί το προσφυγικό – μεταναστευτικό;
Ενώ φιλοξενεί τον μεγαλύτερο πληθυσμό προσφύγων στον κόσμο, η Τουρκία έχει αποδειχτεί ότι δεν είναι ασφαλής χώρα για τους πρόσφυγες. Εχει απελάσει εκατοντάδες και πιθανότατα χιλιάδες Σύριους στη Συρία αναγκάζοντάς τους να υπογράψουν έντυπα οικειοθελούς επιστροφής και για χρόνια απωθούσε τους Σύριους που προσπαθούσαν να εισέλθουν στην Τουρκία. Απωθεί τους Αφγανούς στα ανατολικά της σύνορα και απομακρύνει χιλιάδες Αφγανούς σε πτήσεις προς την Καμπούλ χωρίς να αξιολογήσει τους ισχυρισμούς τους για διεθνή προστασία.
Στο μεταξύ έχουν γίνει μερικές συστάσεις από διεθνείς οργανισμούς του εξωτερικού και για την Ελλάδα και από το Human Rights Watch — και μάλιστα από τον ίδιο τον Κεν Ροθ σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στο Documento. Σκάνδαλο παρακολουθήσεων, ελευθερία του Τύπου και κράτος δικαίου, τρεις τομείς για τους οποίους η ελληνική κυβέρνηση δέχεται κριτική και την απορρίπτει. Πώς θα σχολιάζατε την κατάσταση συνολικά στην Ελλάδα;
Οι περιορισμοί σε μη κυβερνητικές ομάδες και οι παρεμβάσεις στα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, ιδιαίτερα τα τελευταία τέσσερα χρόνια, αποτελούν μέρος μιας αναδυόμενης ανησυχίας για την κατάσταση του κράτους δικαίου στην Ελλάδα. Η κλιμακούμενη καταστολή στην Ελλάδα συνδέεται στενά με την επιδείνωση της μεταχείρισης των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών – ιδιαίτερα εκείνων που διαφεύγουν από παρατεταμένες κρίσεις σε Αφγανιστάν, Ιράκ, Συρία και άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής. Εχουμε τεκμηριώσει θανατηφόρα pushbacks από τις ελληνικές ακτές σκαφών που μεταφέρουν πρόσφυγες και μετανάστες, παράνομες επιστροφές ευάλωτων ατόμων στην Τουρκία και κακομεταχείριση μεταναστών και αιτούντων άσυλο που φτάνουν στην Ελλάδα, πολλοί από τους οποίους κρατούνται σε καταυλισμούς στα ελληνικά νησιά που ουσιαστικά χρησιμεύουν ως υπαίθριες φυλακές. Οι ελληνικές αρχές χρησιμοποιούν ποινικές έρευνες και συλλήψεις για να παρενοχλήσουν και να εκφοβίσουν μη κυβερνητικές ομάδες και άτομα, συμπεριλαμβανομένων δημοσιογράφων και δικηγόρων, που ερευνούν κακοποιήσεις μεταναστών στα σύνορα της Ελλάδας ή παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια. Μια σειρά κανόνων για την εγγραφή και την πιστοποίηση των ΜΚΟ που εργάζονται με μετανάστες που υιοθετήθηκαν το 2020 εμποδίζουν τη δυνατότητα δεκάδων ομάδων να λειτουργούν στην Ελλάδα. Ενας νόμος που εγκρίθηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2021 εμποδίζει την έρευνα και διάσωση και την παρακολούθηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων από ΜΚΟ με την απειλή βαρέων κυρώσεων και προστίμων. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχουμε αποκαλύψει συστηματικές επιθέσεις σε ακτιβιστές, συμπεριλαμβανομένης της ψήφισης νόμων που εμποδίζουν τις δραστηριότητές τους αλλά και της επιβολής ψευδών κατηγοριών εναντίον τους – στρατηγικές που οι ελληνικές αρχές χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο για να φιμώσουν άλλα μέλη της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των δημοσιογράφων.
Σε αυτό το μήκος κύματος η τελευταία έκθεση των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα (RSF) δείχνει ότι η Ελλάδα βρίσκεται ακόμη μια χρονιά σε πολύ χαμηλή κατάταξη, στη θέση 107. Δημοσιογράφοι, όπως ο Κώστας Βαξεβάνης, αντιμετωπίζουν μηνύσεις (SLAPPs) για τα ρεπορτάζ τους. Την περασμένη Τρίτη ο Κ. Βαξεβάνης αθωώθηκε ακόμα μια φορά ύστερα από μήνυση σε βάρος του. Τούτη τη φορά μετά τη δίκη με τον πρώην υπουργό Χαράλαμπο Αθανασίου. Πώς θα το σχολιάζατε;
Η κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα επιδεινώνεται ραγδαία, με την Ελλάδα να πέφτει και να παραμένει στον πάτο της ΕΕ ως προς τον δείκτη Ελευθερίας του Τύπου των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα, κάτω από την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία, για δύο συνεχόμενα χρόνια. Από τη δολοφονία του ερευνητή δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ τον Απρίλιο του 2021 και την έλλειψη ερευνών στις επιθέσεις και συλλήψεις δημοσιογράφων από αστυνομικούς που καλύπτουν διαδηλώσεις, στις πολυάριθμες κατηγορίες για λογοκρισία από την κυβέρνηση και προσπάθειες ελέγχου των όσων μεταδίδονται από τα κύρια μέσα ενημέρωσης. Απομόνωση, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής, των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης. Παρακολούθηση ερευνητών δημοσιογράφων που εξετάζουν ευαίσθητα θέματα όπως η μετανάστευση και η διαφθορά και χρήση αγωγών SLAPPs κατά δημοσιογράφων. Πιστεύουμε ότι ο χώρος στενεύει ανησυχητικά και για τα μέσα ενημέρωσης.
Η Mέρι Λόλορ, ειδική εισηγήτρια του ΟΗΕ για την κατάσταση των υπερασπιστών των ανθρώπινων δικαιωμάτων, επισκέφθηκε την Ελλάδα τον Ιούνιο του 2022 για να αξιολογήσει την κατάσταση για τους υπερασπιστές των δικαιωμάτων στη χώρα. Παρουσίασε τα ευρήματά της στο Συμβούλιο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ στις 15 Μαρτίου. «Οι δικηγόροι για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι ανθρωπιστές, οι εθελοντές και οι δημοσιογράφοι έχουν δεχτεί εκστρατείες συκοφαντικής δυσφήμησης, απειλές και επιθέσεις και κατάχρηση του ποινικού δικαίου εναντίον τους σε σοκαριστικό βαθμό» γράφει στην έκθεση 19 σελίδων. Η έκθεση της Λόλορ επισημαίνει επίσης τους περιορισμούς των ελληνικών αρχών στην ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, την έλλειψη πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης και το σκάνδαλο παρακολουθήσεων που επηρεάζουν τους δημοσιογράφους. «Ειδήσεις που δεν είναι βολικές ή μη κολακευτικές για την κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης της αναφοράς για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων, δεν καλύπτονται επαρκώς σε πολλά μέσα ενημέρωσης» αναφέρει η έκθεση.
Στην εμπόλεμη Ουκρανία τα πράγματα παραμένουν τραγικά. Οι εχθροπραξίες συνεχίζονται. Ανθρωποι χάνουν τη ζωή τους και δεν διαφαίνεται καμία λύση. Ποια είναι η δική σας εκτίμηση για το τι συμβαίνει; Θεωρείτε πως η διεθνής κοινή γνώμη έχει πάρει επαρκή θέση;
Καθώς ο πόλεμος συνεχίζεται, μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας το 2022, οι ρωσικές δυνάμεις συνεχίζουν να διαπράττουν ένα ευρύ φάσμα εγκλημάτων πολέμου και άλλες φρικτές καταχρήσεις, από εκτεταμένους αδιάκριτους βομβαρδισμούς που έπληξαν σπίτια πολιτών, νοσοκομεία και άλλα μέχρι την πρόσφατη αποτυχία των ρωσικών δυνάμεων να απομακρύνουν αμάχους από την περιοχή των πλημμυρών, τις οποίες καταλαμβάνουν, μετά την καταστροφή του φράγματος Κακχόβκα. Υπήρξε πρωτοφανής προσοχή στα δεινά που υπέστησαν οι άμαχοι στον πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας και αυτό πρέπει να συνεχιστεί. Υπήρξαν άνευ προηγουμένου διεθνείς προσπάθειες για λογοδοσία για εγκλήματα πολέμου. Αυτές οι προσπάθειες πρέπει να συνεχιστούν μέχρις ότου οι υπαίτιοι, έως την κορυφή της διοίκησης, να οδηγηθούν στη Δικαιοσύνη. Και φυσικά, θα θέλαμε να δούμε παρόμοιες διεθνείς προσπάθειες για την αντιμετώπιση εγκλημάτων αλλού, όπως στο Σουδάν, το Αφγανιστάν και στη Μιανμάρ.
Ας πάμε πίσω στο 2011. Τότε στην Ινδονησία αντιμετωπίσατε μια πολύ δύσκολη κατάσταση. Προσπαθώντας να κάνετε τη δουλειά σας μιλώντας με σιίτες μουσουλμάνους σάς συνέλαβαν μαζί με τον συνεργάτη σας Andreas Ηarsono. Τι είχε συμβεί τότε; Πώς νιώσατε σε μια χώρα που δεν φημίζεται για τις ιδιαίτερα δημοκρατικές πρακτικές της; Είναι τα πράγματα λίγο καλύτερα σήμερα στην Ινδονησία;
Δεν μας συνέλαβαν, αλλά με κράτησαν αρχικά για «δική μου ασφάλεια» και στη συνέχεια κατηγορήθηκα για «λάθος χορήγηση άδειας». Και οι δύο ήταν δικαιολογίες, καθώς οι τοπικές αρχές ήταν «νευρικές» με το να εξετάσουμε τη μεταχείριση των θρησκευτικών μειονοτήτων. Τα όρια στη θρησκευτική ελευθερία που τεκμηριώσαμε τότε εξακολουθούν να αποτελούν πρόκληση σήμερα. Ο νόμος περί βλασφημίας του 1965 και ο λεγόμενος κανονισμός «θρησκευτικής αρμονίας» προκαλούν σοβαρά προβλήματα, καθιστώντας ευκολότερο για τους ανθρώπους να εργαλειοποιούν τους τοξικούς κανονισμούς κατά των θρησκευτικών μειονοτήτων σε αυτήν την κατά κύριο λόγο σουνιτική μουσουλμανική χώρα. Οι «κανονισμοί αρμονίας», που δίνουν στις θρησκευτικές πλειοψηφίες σε μια κοινότητα το δικαίωμα βέτο σε δραστηριότητες των μειονοτικών θρησκειών, καθιστούν ουσιαστικά αδύνατο για αναγνωρισμένες θρησκευτικές μειονότητες (χριστιανούς, ινδουιστές, βουδιστές και άλλες μικρότερες θρησκείες) να χτίσουν χώρους λατρείας. Υπήρξαν επίσης περιστατικά βίας κατά θρησκευτικών μειονοτήτων, κάτι που τεκμηριώσαμε. Η κυβέρνηση έχει κάνει ελάχιστα για να λογοδοτήσουν άνθρωποι που ήταν υπεύθυνοι για επιθέσεις σε θρησκευτικές μειονότητες.
Πού πιστεύετε πως εντοπίζεται το μεγαλύτερο πρόβλημα καταπάτησης ανθρώπινων δικαιωμάτων αυτήν τη στιγμή στον κόσμο; Εκεί που τα δυτικά ΜΜΕ δεν έχουν ρίξει το απαραίτητο φως;
Η συνεχιζόμενη κρίση και η επιδείνωση της κατάστασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων στο Σουδάν δεν έχουν λάβει την προσοχή που τους αξίζει. Τεκμηριώνουμε μαζικές φρικαλεότητες, αλλά η αδύναμη απάντηση της διεθνούς κοινότητας μέχρι σήμερα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη γρήγορη και αποφασιστική δράση στην Ουκρανία. Πράγματι, η απάντηση του κόσμου στην Ουκρανία έδειξε ότι οι κυβερνήσεις μπορούν να κινητοποιηθούν γρήγορα για να σώσουν ζωές αμάχων και να σηματοδοτήσουν την ανάγκη να λογοδοτήσουν οι υπαίτιοι. Θέλουμε να δούμε την ίδια απάντηση στο Σουδάν. Ο λαός του Σουδάν δεν μπορεί να αφεθεί να περιμένει όσο οι κυβερνήσεις στον παγκόσμιο Βορρά και τον παγκόσμιο Νότο συζητούν ποιος πρέπει να ηγηθεί. Οι μαζικές φρικαλεότητες απαιτούν μια ισχυρή και ταχεία παγκόσμια απάντηση.
