Διαβάσαμε το βιβλίο «Πατήσια, ένας περίπατος στην ιστορία τους» που περιγράφει από τις συνθήκες διαβίωσης μέχρι την αρχιτεκτονική και το αποχετευτικό σύστημα.
Τα Πατήσια με τις γκρίζες από το καυσαέριο πολυκατοικίες δεν θυμίζουν σε τίποτε την περιοχή η οποία μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα αποτελούσε μια αχανή έκταση με συκιές, αμπέλια και μποστάνια. Υπήρξαν το προάστιο που τροφοδοτούσε την Αθήνα με αγροτικά προϊόντα – φημισμένη η πατησιώτικη πατάτα την οποία όποιος γεύτηκε ψητή στους ξυλόφουρνους δεν ξέχασε ποτέ. Από τα πλούσια σε νερά Πατήσια –την εποχή που στο κέντρο των Αθηνών έλεγαν το νερό νεράκι– περνούσε και ένα κομμάτι του περίφημου αθηναϊκού ελαιώνα ο οποίος υπήρξε δημιούργημα του 5ου αι. π.Χ. και απλωνόταν από το Φάληρο μέχρι την Πάρνηθα.
Τα πρώτα χαμόσπιτα
Η ιστορία των Πατησίων είναι το θέμα του βιβλίου «Πατήσια, ένας περίπατος στην ιστορία τους» (εκδ. Κουκκίδα) του Βασίλη Θεμ. Μπακογιάννη. Ο ερευνητής έχει κάνει πολύχρονη και βαθιά μελέτη σε βιβλία, περιοδικά, ημερολόγια, έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο με στόχο να καταγράψει όλο το φάσμα της ζωής της περιοχής από τον 17ο αιώνα, όταν για πρώτη φορά εμφανίζονται γραπτές μαρτυρίες που την αναφέρουν, έως σήμερα. Ο αναγνώστης πληροφορείται πως η περιοχή κατοικούνταν είτε περιστασιακά είτε μόνιμα τουλάχιστον από τα μέσα του 18ου αιώνα, ενώ τα μόνα κτίσματα που υπήρχαν εκεί για καιρό ήταν τα πλίθινα χαμόσπιτα των αγροτών, οι οποίοι κατέβαιναν στην Αθήνα μία φορά την εβδομάδα για να ανταλλάξουν τα προϊόντα τους με αγαθά της πόλης.
Στην πατησιώτικη γη είχαν επενδύσει αρκετές πλούσιες οικογένειες, μεταξύ των οποίων και η δούκισσα της Πλακεντίας, η οποία είχε αγοράσει το κτήμα που περιείχε το κτίριο Μάλκομ, από τα πρώτα σπίτια που κτίστηκαν μες στα εκεί περιβόλια μετά την απελευθέρωση. Οπως αναφέρει ο συγγραφέας, τα περίχωρα της Αθήνας ήταν τόσο επικίνδυνα ώστε δεν ήταν εύκολο να τα επισκεφτεί κάποιος χωρίς να φοβηθεί για τη σωματική του ακεραιότητα. Σύμφωνα με αναφορές του Λουδοβίκου Ρος οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σούμπερτ δεν τολμούσαν ούτε το καταμεσήμερο να μεταβούν στα Πατήσια χωρίς να είναι πάνοπλοι και με συνοδεία. Με την πάροδο των χρόνων άρχισαν να χτίζονται πύργοι, οι οποίοι κάλυπταν την ανάγκη για επίβλεψη των κτημάτων αλλά χρησίμευαν και ως παραθεριστικές κατοικίες των ευκατάστατων οικογενειών. Στη συνέχεια οι πύργοι αντικαταστάθηκαν από τις επαύλεις και τα πλινθόκτιστα σπίτια των αγροτών εξελίχθηκαν σε λαϊκά σπίτια.
Ο συγγραφέας μέσα από την έρευνά του δίνει τη μεγάλη εικόνα της περιοχής. Το βιβλίο του καλύπτει όλες τις πτυχές της ιστορίας των Πατησίων: από την κοινωνική διαστρωμάτωση, τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων και τις εντυπώσεις των περιηγητών, μέχρι την αρχιτεκτονική και τη χρήση των μονών, των εκκλησιών και των κατοικιών, τις μετακινήσεις, τη διασκέδαση, την ύδρευση, την αποχέτευση. Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν οι σελίδες που περιγράφουν την εγκατάσταση των Αρβανιτών και τον τρόπο που κατέληξαν ιδιοκτήτες μεγάλου μέρους των χωραφιών και εφάρμοσαν τον δικό τους τρόπο διοίκησης, καθώς και το πέρασμα στη νεωτερικότητα με την αλλαγή στην αγορά της γης, την αρχιτεκτονική, τις μετακινήσεις, τη διασκέδαση. Πρόκειται για έναν καλογραμμένο και χρήσιμο ιστορικό οδηγό για όποιον θέλει να κατανοήσει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες αλλάζει μια περιοχή και τις σχέσεις αγάπης – μίσους που δημιουργεί με την πόλη στην οποία εντάσσεται.
Μια μαρτυρία
«Στα βόρεια και βορειοδυτικά της πόλης, μια πεδιάδα με ακανόνιστο ωοειδές σχήμα είναι διάσπαρτη χωριουδάκια, κρυμμένα σε σκιερά άλση. Και οι σύγχρονοι Αθηναίοι που αγαπούν όσο και οι πρόγονοί τους την πολυτέλεια ενός καλοκαιρινού καταφυγίου και που παρακινούνται από συνήθεια και από χαρακτήρα να προτιμούν τα λαχανικά και τα φρούτα από μία λιγότερο δροσερή δίαιτα, μετρούν τους σχεδόν χίλιους κήπους στην περιφέρεια της μικρής τους περιοχής. Σε πολλούς από αυτούς τους κήπους υπάρχουν κιόσκια ή εξοχικά σπίτια κακοφτιαγμένα πραγματικά, με το κατώτερο σημείο τους κτισμένο με λάσπη, και το ανώτερο από κολλημένες σανίδες, αλλά ακόμη κι έτσι είναι ικανά να παρέχουν ένα ευχάριστο καταφύγιο κατ’ τη διάρκεια της ανυπόφορης ζέστης του καλοκαιριού». Από περιγραφή του Τζον Καμ Χόμπχαουζ (1786-1869), Βρετανού πολιτικού και χρονικογράφου ο οποίος επισκέφθηκε την Ελλάδα το 1809.
INFO
Tο βιβλίο «Πατήσια, ένας περίπατος στην ιστορία τους» του Βασίλη Θεμ. Μπακογιάννη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κουκκίδα
