Την επαύριο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου η Τουρκία δεν προχώρησε μόνο σε 34 παραβιάσεις του εναέριου χώρου μας στο Αιγαίο. Το Συμβούλιο Ασφαλείας της ανέδειξε την ατζέντα στη βάση της οποίας θα πορευθεί την επόμενη περίοδο: λύση δύο κρατών στο κυπριακό, κατηγορίες για παραβίαση του διεθνούς δικαίου στο Αιγαίο και των δικαιωμάτων της «τουρκικής» μειονότητας στη Θράκη. Την προηγούμενη περιόδο, ενόψει των δύο γύρων διερευνητικών, με πολύ ξεκάθαρο τρόπο πρόβαλε τη διευρυμένη της ατζέντα με τις δήθεν «γκρίζες ζώνες» και τα «αποστρατιωτικοποιημένα νησιά».
Το ερώτημα είναι: ποια είναι η στρατηγική της Ελλάδας απέναντι σε αυτή την προκλητική τακτική; Οχι οι πάγιες θέσεις αλλά η στρατηγική. Παρά την αυταρέσκεια της κυβέρνησης για τα αποτελέσματα του Συμβουλίου αποδείχτηκε για μία ακόμη φορά εκτός τόπου και χρόνου. Καθιερώθηκε μεν –ουσιαστικά ερήμην μας– ένα πλαίσιο ευρωτουρκικών σχέσεων, αλλά όχι απλώς απουσιάζει οποιοσδήποτε μηχανισμός κυρώσεων αλλά και η ίδια η λέξη απουσιάζει από τα συμπεράσματα. Ακόμη και η έκθεση Μπορέλ (που δεν υιοθετήθηκε στην ολότητά της στα συμπεράσματα) καθιστά σαφές ότι τα όποια –αβέβαια– μελλοντικά ευρωπαϊκά μέτρα θα ενεργοποιηθούν μόνο ως αντίδραση σε τουρκικές ενέργειες που παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο. Με τη διαφορά ότι σύμφωνα με την έκθεση ούτε το τουρκολιβυκό μνημόνιο ούτε οι έρευνες του «Ορούτς Ρέις» χαρακτηρίζονται παράνομα και αντίθετα με το διεθνές δίκαιο. Ούτε λόγος για αναφορά σε casus belli ή παραβιάσεις εναέριου χώρου. Αλλωστε ούτε το State Department στην έκθεση που παρουσίασε πρόσφατα στο πλαίσιο του EastMed Act πήρε θέση για τις τελευταίες.
Ομως ο Κυρ. Μητσοτάκης δεν απέτυχε μόνο να εξασφαλίσει ευρωπαϊκές κυρώσεις που θα ανάγκαζαν την Τουρκία να καθίσει με σοβαρότητα στο τραπέζι του διαλόγου, αλλά δεν είχε ουσιαστική συμβολή ούτε στη διαμόρφωση της θετικής ευρωτουρκικής ατζέντας. Η Ελλάδα αντί να πρωτοστατεί στην τελευταία προτιμά να μιλά διά αντιπροσώπων – μέσω της Γερμανίας και της ηγεσίας της ΕΕ. Ανακοινώθηκε από τον ΥΠΕΞ της Τουρκίας πρόσφατα νέος οδικός χάρτης των σχέσεων ΕΕ και Τουρκίας ερήμην μας. Ηδη μετά το Συμβούλιο οι πρόεδροι του Συμβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μεταβαίνουν στην Αγκυρα για συνομιλίες με άγνωστη ατζέντα.
Ποια είναι η στρατηγική του πρωθυπουργού σε σχέση με όλα αυτά; Με ποιον τρόπο θα ενσωματώσει τις ελληνικές θέσεις (και για το προσφυγικό και τα ανθρώπινα δικαιώματα που μας αφορούν άμεσα) στη νέα ευρωτουρκική ατζέντα, όπως τις περιόδους 1999-2004 ή 2015-16, αν είναι απών από αυτό τον διάλογο; Και ποιος είναι ο σχεδιασμός για προσφυγή στη Χάγη για υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ; Ή αρκείται σε νέες συνομιλίες μη λύσης, όπως το 2005-09 και 2011-14; Θα προωθήσει ή όχι αμυντική συμφωνία με τη Γαλλία; Τι θα διεκδικήσει στο πλαίσιο των νέων διαπραγματεύσεων για αμυντική συνεργασία με τις ΗΠΑ; Ποιες είναι οι κινήσεις στην ανατολική Μεσόγειο τώρα που ο Eastmed φαίνεται να ενταφιάζεται με δική του απόφαση; Η έλλειψη σχεδίου έχει οδηγήσει στην παράδοση της πρωτοβουλίας των κινήσεων στην άλλη πλευρά και στον περιορισμό της δικής μας σε αμυντικές και αντανακλαστικές κινήσεις. Πράγμα εξαιρετικά επικίνδυνο σε μια περίοδο που η Τουρκία δρα διεθνώς με δυναμικό τρόπο.
Το μείζον πολιτικό διακύβευμα του επομένου διαστήματος είναι το κυπριακό, όπου ήδη το ιστορικό της κυβέρνησης είναι βεβαρυμένο (θυμίζω ότι ο κ. Μητσοτάκης υπήρξε ο μόνος Ελληνας πρωθυπουργός που δεν το συμπεριέλαβε στην ετήσια ομιλία του στον ΟΗΕ μεταξύ των προτεραιοτήτων της διπλωματίας μας). Οι στιγμές είναι ιδιαίτερα κρίσιμες, μετά την προβολή σχεδίων διχοτόμησης από την άλλη πλευρά με επίσημο πλέον τρόπο.
Θα προσέλθει στην πενταμερή του Απριλίου με βάση το «πλαίσιο Γκουτέρες», που κατέγραψε την πρόοδο που επετεύχθη στο Κραν Μοντανά ή ο μόνος στόχος του είναι να «κλοτσήσει το τενεκεδάκι παραπέρα»; Είναι εξαιρετικά σημαντικό Αθήνα και Λευκωσία να συντονιστούν εκ των προτέρων για τη συνάντηση 5+1 ώστε να αποφευχθεί η εικόνα ασυνεννοησίας που είδαμε σε σχέση με την ενεργειακή διπλωματία στη Μεσόγειο και μάλιστα λίγες μέρες μετά τη θετική πολυμερή πρωτοβουλία του φόρουμ «Φιλία». Θυμίζω ότι ο Αλέξης Τσίπρας πριν από την επανέναρξη των αντίστοιχων διαπραγματεύσεων του 2017 όχι μόνον είχε σαφή στρατηγική την οποία είχε συμφωνήσει με τον πρόεδρο Αναστασιάδη αλλά και ενημέρωσε αναλυτικά τους πολιτικούς αρχηγούς.
Ο Γιώργος Κατρούγκαλος είναι καθηγητής Δημοσίου Δικαίου, τομεάρχης εξωτερικών ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία
