«Η διατήρηση των αρχαιοτήτων στο σταθμό Βενιζέλου είναι μια επένδυση στον πολιτισμό. Η διεθνής επιστημονική κοινότητα αγωνιά για την τύχη των αρχαιοτήτων». Αυτό επεσήμανε ο καθηγητής Paolo Odorico, Διευθυντής Σπουδών της École des Ηautes Études en Sciences Sociales μιλώντας στην ημερίδα του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων για το θέμα των αρχαίων στο σταθμό Βενιζέλου.
Ο κ. Odorico στην εισήγηση του επεσήμανε: Ο Η πόλη διασώζει σπάνια στοιχεία από τη ζωή των βυζαντινών, όπως τα λουτρά, όπως ένα ολόκληρο τμήμα της ζωής της πόλης, που βρέθηκε στον σταθμό Βενιζέλου. Και τώρα συζητάμε να το καταστρέψουμε! Γιατί; Το να τεμαχιστούν οι αρχαιότητες, να αποσπαστούν και να ξανατοποθετηθούν θα έχει ως αποτέλεσμα μια αρχαιο-Disneyland. Το να καταστρέφεται το παρελθόν σημαίνει να καταστρέφεται το μέλλον. Η Ελλάδα θα πάρει την ίδια, και χειρότερη, θέση με την Τουρκία στο ζήτημα της προστασίας βυζαντινών μνημείων.
Ο νομικός Φωκίων Δεληγιάννης-Πουλόπουλος, μέλος της Κίνησης Πολιτών Θεσσαλονίκης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, έκανε μια αναδρομή στην υπόθεση των αρχαιοτήτων του σταθμού Βενιζέλου από το 2012, οπότε βρέθηκαν και αρχικά αποφασίστηκε η απόσπασή τους και η μετακίνησή τους για έκθεση στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Για την απόφαση του ΣτΕ περί μετακίνησης θύμισε ότι «το ΣτΕ αποφάσισε με βάση τα στοιχεία της Αττικό Μετρό, που παρουσίασε ότι η λύση της in situ διατήρησης απαιτούσε 13 χρόνια, 63 εκ. ευρώ και το γκρέμισμα πολυκατοικιών. Αυτά τα στοιχεία δεν ήταν αληθινά. Ταυτόχρονα είχε βρεθεί η τεχνική λύση για την κατασκευή του σταθμού με την διατήρηση κατά χώραν των αρχαιοτήτων, χωρίς γκρέμισμα και με σαφές χρονοδιάγραμμα ως το 2023. Αυτή η λύση κατατέθηκε από την Αττικό Μετρό και είναι η μόνη εγκεκριμένη αυτή τη στιγμή. Οι μελέτες αυτές υπάρχουν και έχουν εγκριθεί. Η ανάθεσή τους και η έγκριση πληρωμής τους είναι στη Διαύγεια».
Η καθηγήτρια Μαρία Παναγιωτίδη-Κεσίσογλου, Πρόεδρος της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, διάβασε το μήνυμα της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, που αναφέρει ότι «Η Πολιτεία οφείλει να συνεχίσει το έργο που έχει ήδη ξεκινήσει να πραγματοποιείται, και να υλοποιήσει και τις υπόλοιπες εγκεκριμένες μελέτες για την κατά χώραν διατήρηση των μοναδικών αρχαιοτήτων και την κατασκευή του σταθμού, ώστε να εξασφαλισθεί ότι το αποκαλυφθέν μνημειακό σύνολο, θα διατηρήσει την αυθεντικότητά του παραμένοντας στη θέση του, αλλά μην εμποδίζοντας τις λειτουργίες της σύγχρονης πόλης, σύμφωνα με τις δυνατότητες που παρέχει η τεχνογνωσία το 21ου αιώνα».
Η αρχαιολόγος της ΕΦΑ Πόλης Θεσσαλονίκης Κρινώ Κωνσταντινίδη παρουσίασε τις αρχαιότητες του σταθμού Βενιζέλου. Τόνισε ότι «Τα ευρήματα που αποκαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφικές εργασίες εντός του κελύφους του σταθμού, σε έκταση, 1500 τ.μ., και σε περιοχή ανέγγιχτη από σύγχρονες επεμβάσεις, ήρθαν να επιβεβαιώσουν, με την υπόστασή τους πια, αυτά που μέχρι πρότινος υποθέταμε. Το εύρημα ήταν αναμενόμενο, αλλά αναπάντεχο ως προς την έκταση, διατήρηση και μνημειακότητά του. Κάτω από τις ταπεινές μορφές των χωμάτινων δρόμων των μεσοβυζαντινών χρόνων, σε βάθος περίπου -6,5μ., αποκαλύφθηκε με εντυπωσιακή πληρότητα ένα αστικό τοπίο, ένα μεγάλο τμήμα της κοσμικής Θεσσαλονίκης της ύστερης αρχαιότητας και των πρωτοβυζαντινών χρόνων, με ευρήματα από τον 4ο έως και τον 9ο αι. μ Χ.
Ευρήματα που αφηγούνται την ιστορία της πόλης σε ένα κομβικό σημείο της, τις αστικές χρήσεις και την καθημερινή ζωή στην πιο μνημειακή της μορφή και μαρτυρούν την αδιάλειπτη χρήση της περιοχής με πανομοιότυπο πολεοδομικό σχεδιασμό. Κάτω από τη σύγχρονη Εγνατία, στην ίδια χάραξη και κατεύθυνση, αποκαλύφθηκε ο κεντρικός οδικός άξονας, ο decumanus maximus, σε μήκος 77 μ., ο οποίος διέσχιζε την τειχισμένη πόλη στον άξονα Α-Δ, ενώνοντας τη Χρυσή Πύλη δυτικά με την Κασσανδρεωτική ανατολικά. Κάτω από τη σημερινή Βενιζέλου, η κύρια κάθετη οδική αρτηρία, ο cardo, σε μήκος 20 μ., που ένωνε το βόρειο σκέλος των Τειχών με το λιμάνι του Μ. Κωνσταντίνου. Και κυρίως κάτω από το πολύβουο σημερινό εμπορικό σταυροδρόμι, το σταυροδρόμι της αρχαιότητας στην ίδια θέση. Είχαμε την τύχη τα διαφράγματα που ορίζουν το ορθογώνιο κουτί του σταθμού να “αγκαλιάζουν”, ως ένα ενιαίο σύνολο, τμήμα της αρχαίας πόλης με τους δρόμους της που διασταυρώνονται, με τις πλατείες και τα μαγαζιά της. Πρόκειται για σύμπλεγμα 5 αιώνων, για ένα παλίμψηστο της διαχρονίας της Θεσσαλονίκης».
Ο Αριστοτέλης Μέντζος, ομότιμος καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αναφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη ως ξεχωριστό παράδειγμα, στο οποίο επιβίωσαν έως τους νεότερους χρόνους πολεοδομικά δεδομένα ακόμη και της ελληνιστικής εποχής. Ταύτισε το Οκτάπυλο που βρέθηκε στη Βενιζέλου με μνημείο που συνδέεται ιστορικά και λειτουργικά με το ελληνιστικό διοικητικό κέντρο της πόλης στην περιοχή της σημερινής Πλατείας Διοικητηρίου. Συνέδεσε την ανάπτυξη των παρόδιων εμπορικών καταστημάτων του αποκαλυφθέντος δρόμου με την εγκατάλειψη της γειτονικής Αρχαίας Αγοράς και την αρχή μίας νέας οικονομικής ζωής γύρω από την Εγνατία που ξεκίνησε μάλλον τον 7ο αιώνα μ.Χ. και έφτασε στις μέρες μας. Παράλληλα, υπογράμμισε ότι «Ο άξονας της οδού Βενιζέλου είχε ιδιαίτερη σημασία και παλαιότερα. Εκτός από τη συνέχεια της έδρας του διοικητικού κέντρου στην Οθωμανική περίοδο, έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι η ύπαρξη διοικητικού κέντρου στη θέση αυτή ανάγεται στα ελληνιστικά χρόνια» και τοποθέτησε συνολικά τις αρχαιότητες του σταθμού Βενιζέλου στη διαχρονική ιστορία και πολεοδομική εξέλιξη της πόλης.
Ο Γιώργος Ζωΐδης, ομότιμος καθηγητής Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ έδωσε έμφαση στον τρόπο επίλυσης του ζητήματος συνύπαρξης αρχαιοτήτων και μετρό, ώστε να τονίζεται πολεοδομικά η διαχρονία της πόλης, θυμίζοντας παλιότερες προτάσεις που είχαν διατυπωθεί σε αυτή την κατεύθυνση, παρουσιάζοντας μία σειρά σχεδίων που αποδεικνύουν ότι αυτή η συνύπαρξη είναι δυνατή.
Η Μελίνα Παϊσίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας της Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, εξήγησε για ποιο λόγο το εύρημα είναι αμετακίνητο. Αναφέρθηκε σε παραδείγματα παλαιότερων δεσμεύσεων επανατοποθέτησης αρχιτεκτονικών συνόλων αναφέροντας χαρακτηριστικά: «Γιατί υπάρχει καχυποψία από πλευράς μας ότι δεν θα τηρηθούν οι αποφάσεις και οι δεσμεύσεις; Α. Σιντριβάνι: 2009-2010: η περίπτωση της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, όπου η Εφορεία μπροστά στην απειλή της ολοσχερούς καταστροφής της (όρυγμα στην περιοχή) πρότεινε την απόσπαση και μεταφορά της στα 100 μ. δίπλα στη συνέχεια του ανατολικού νεκροταφείου μέσα στο Πανεπιστήμιο, η οποία εγκρίνεται με Υπουργική Απόφαση του 2010. Ένα χρόνο αργότερα, μετά από αυτοψίες για τη συζήτηση της λύσης και άλλες σχετικές ενέργειες, ακολούθησε τροποποίηση της Υπουργικής Απόφαση με νέα και έτσι σήμερα η βασιλική βρίσκεται θαμμένη κάτω από τόνους τσιμέντου, αθέατη, ανύπαρκτη, για να αποκαλυφθεί, όπως ειπώθηκε από τους αρχαιολόγους του 3000! Β. Αγίας Σοφίας, 2012, τμήμα του Decumanus.
Συναινεί η Εφορεία για την απόσπαση και επανατοποθέτηση του δρόμου μέσα στον σταθμό. Όταν ήρθε η ώρα της επανατοποθέτησης «δεν χωρούσε»!!! Γ. Βενιζέλου: από την αρχή υπήρχαν ρητές διαβεβαιώσεις ότι δεν υφίσταται λύση. Ή αρχαία ή μετρό. Είναι καταγεγραμμένες και σε βίντεο οι βαρύγδουπες δηλώσεις. Ωστόσο η λύση βρέθηκε. Κι ενώ εφαρμοζόταν, ξαφνικά απαξιώνεται. Ακούστηκε ότι δεν υπάρχει μελέτη. Κατέπεσε το επιχείρημα. Ακούστηκε ότι απορρίφθηκε. Κατέπεσε και αυτό. Ακούστηκε ότι είναι ακριβή. Τώρα πάλι ότι είναι αδύνατη! Συμπέρασμα: υπάρχει μία δυστοκία στο ζήτημα απόσπασης –επανατοποθέτησης–ανάδειξης. Μία δυστοκία και απροθυμία εν γένει στην κατά χώραν διατήρηση, μία τάση να γίνονται όλα ορύγματα του μέλλοντος όπου το παρελθόν δεν χωρά. Θα περίμενε κανείς μετά από τέτοιο εύρημα που αξιωθήκαμε, τα μελετητικά γραφεία να αμιλλώνται μεταξύ τους ποιο θα εκπονήσει την βέλτιστη ανάδειξη και επισκεψιμότητα του μνημειακού συνόλου και όχι να απεργάζονται υπόγειες λύσεις, και προτάσεις για βόλτες πέρα –δώθε του μνημειακού συνόλου».
Στην έναρξη της εκδήλωσης αναφέρθηκε επίσης ότι δεκαέξη φορείς ενώνουν τις δυνάμεις τους μαζί μας, με την έκδοση σχετικών ψηφισμάτων που τονίζουν την αναγκαιότητα και τη σημασία της κατά χώραν διατήρησης του μοναδικού βυζαντινού συνόλου στην αυθεντινή του μορφή στον σταθμό Βενιζέλου στο Μετρό Θεσσαλονίκης. Αναλυτικότερα πρόκειται για την Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία (ΧΑΕ). την Κίνηση Πολιτών για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, το Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Προστασία, συντήρηση και αποκατάσταση μνημείων πολιτισμού, την Eλληνική Επιτροπή του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και τοποθεσιών (ΙCOMOS), το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ εισήγησή του της 26ης Σεπτμβρίου 2019 την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, την Εταιρεία Έρευνας και Προώθησης της Επιστημονικής Αναστήλωσης των Μνημείων (ΕΤΕΠΑΜ), το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων (ΕΚΒΜΜ), την Πανελλήνια Ένωση Συντηρητών (ΠΕΣΑ), τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών – Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑ-ΠΕΑ), τον Σύλλογο Εκτάκτων Αρχαιολόγων (ΣΕΚΑ), τον Ενιαίο Σύλλογο Υπαλλήλων ΥΠΠΟΑ Αττικής, Στερεάς και Νήσων, το τμήμα ΕΜΔΥΔΑΣ Αττικής του ΥΠΠΟΑ, τον Πανελλήνιο Σύλλογο Υπαλλήλων Πτυχιούχων Ανωτάτης Τεχνολογικής Εκπαίδευσης του ΥΠΠΟΑ και τον «Φιλόλογο» – Σύλλογο αποφοίτων της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, ενώ υπέρ της κατά χώραν διατήρησης του μοναδικού αυτού μνημειακού συνόλου τάσσεται και ο Σύλλογος Υπαλλήλων του ΥΠΠΟΑ Βορείου Ελλάδας.
Την εκδήλωση ετίμησαν με την παρουσία τους βουλευτές, επίτιμοι έφοροι αρχαιοτήτων, εν ενεργεία και ομότιμοι πανεπιστημιακοί καθηγητές βυζαντινής αρχαιολογίας και η πρώην πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ. Χαιρετισμό απέστειλε και ο ακαδημαϊκός Παναγιώτης Βοκοτόπουλος.
