Τον Απρίλιο του 2022 επισκέφθηκε την Αθήνα Μεικτή Συμβουλευτική Αποστολή αποτελούμενη από έναν εκπρόσωπο του Κέντρου Παγκόσμιας Κληρονομιάς (World Heritage Center) της UNESCO και δύο μέλη του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS). Η Εκθεση Αυτοψίας αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του Κέντρου Παγκόσμιας Κληρονομιάς στις 19 Απριλίου 2023, αφού πέρασε ένας ολόκληρος χρόνος.
Είναι σαφές ότι η Εκθεση Αυτοψίας είναι αποτέλεσμα της αποκλειστικής και μονόπλευρης ενημέρωσης από τους παράγοντες του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, που φρόντισαν να αποκλειστούν από τη συνάντηση ακόμη και οι πλέον άμεσα εμπλεκόμενοι με τα μνημεία φορείς, όπως ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανώτατων Σχολών τμήμα Αττικής και το Καλλιτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, ακριβώς επειδή είχαν εκφράσει δημόσια την αντίθεσή τους στις νέες επεμβάσεις.
Χωρίς αμφιβολία η Εκθεση Αυτοψίας δεν θέλησε να έρθει σε ρήξη με την ελληνική πλευρά, χρησιμοποιώντας διπλωματική γλώσσα και υπερθεματίζοντας, καταρχήν, για την ποιότητα των αναστηλωτικών έργων που εκτελούνται στην Ακρόπολη από το 1975, για τα οποία δεν έχει εκφραστεί ποτέ αμφισβήτηση. Για τα τετελεσμένα έργα των διαστρώσεων με οπλισμένο σκυρόδεμα και του ανελκυστήρα η Εκθεση Αυτοψίας προτιμά να «νίψει τας χείρας της» και να λάβει τοις μετρητοίς τις διαβεβαιώσεις της ελληνικής πλευράς ότι οι επεμβάσεις είναι πλήρως αναστρέψιμες, συμβιβαζόμενη με το γεγονός ότι δεν βλάπτουν ουσιαστικά την εξέχουσα οικουμενική αξία της Ακρόπολης.
Βεβαίως, οι επεμβάσεις αυτές κάθε άλλο παρά αναστρέψιμες είναι, όπως αποδεικνύεται και από την παραδοχή των ίδιων των αρμόδιων φορέων της ελληνικής πλευράς (Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως και υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού) ότι υπάρχει μεταλλικός οπλισμός σε όλη την έκταση των διαστρώσεων που έχουν γίνει στον βράχο. Στην πράξη, θα είναι αδύνατο να αφαιρεθεί το οπλισμένο σκυρόδεμα (μπετόν αρμέ) χωρίς να τραυματιστεί ο βράχος της Ακρόπολης, που βρίσκεται σε ελάχιστο βάθος από τον οπλισμό. Μη αναστρέψιμη επέμβαση είναι και η απολύτως τεκμηριωμένη καταστροφή πωρόλιθων αρχαίου τοίχου που είχαν ενσωματωθεί σε βυζαντινή δεξαμενή και κόπηκαν για την εγκατάσταση του ανελκυστήρα με άνωθεν εντολή. Μη αναστρέψιμος, επίσης, είναι ο σοβαρός τραυματισμός του βράχου στα δυτικά του Παρθενώνα, που προκλήθηκε κατά την αφαίρεση θεμελίωσης από οπλισμένο σκυρόδεμα με κομπρεσέρ. Σημειωτέον ότι ο βράχος της Ακρόπολης έχει χαρακτηριστεί από την UNESCO μνημείο αυτός καθαυτός.
H Μεικτή Συμβουλευτική Αποστολή είχε ενημερωθεί για όλα αυτά από εκπροσώπους του ελληνικού ICOMOS κατά την επίσκεψή της τον περασμένο Απρίλιο. Επέλεξε, όμως, να συμβιβαστεί με την ιδέα πως ό,τι έγινε έγινε και περιορίστηκε σε επιμέρους παρατηρήσεις, πολλές και σοβαρές, για τη βελτίωση της αισθητικής και της προσβασιμότητας σε άτομα με αναπηρίες. Δεν θα μπορούσαν, βεβαίως, να υποψιαστούν ότι ο πολυτελής ανελκυστήρας είναι συνήθως εκτός λειτουργίας!
Ο,τι έγινε έγινε λοιπόν, τι θα γίνει όμως με τα δύο μείζονα έργα που έχουν εξαγγελθεί από το τέλος του 2020; Πρόκειται για: 1) την κάλυψη του βράχου της Ακρόπολης με αναλήμματα και επιχώσεις από νέα υλικά και 2) την αναμόρφωση της πρόσβασης στα δυτικά των Προπυλαίων με μια κατά προσέγγιση προσομοίωση της ρωμαϊκής κλίμακας του πρώτου μ.Χ. αιώνα. Το τελευταίο έργο, μάλιστα, έχει προεγκριθεί ως γενική ιδέα από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τον Φεβρουάριο του 2021, ενώ η παρουσίαση και συζήτηση προμελέτης του ήταν στο κέντρο του ενδιαφέροντος της 7ης Διεθνούς Συνάντησης για την Προστασία των Μνημείων της Ακροπόλεως τον Νοέμβριο 2021 και αναμένεται η σύνταξη οριστικής μελέτης.
Το ουσιώδες είναι, κατά τη γνώμη μου, ότι η τριμελής αποστολή ως προς τα έργα που εκκρεμούν έκανε αυτό που όφειλε να κάνει στα όρια της δικαιοδοσίας της: να συστήσει στην ελληνική πλευρά να συμμορφωθεί στο εξής με τους κανονισμούς και να ακολουθήσει τις ρυθμιστικές διατάξεις των διεθνών φορέων διαχείρισης της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς (UNESCO, ICCROM, ICOMOS, IUCN, World Heritage Convention). Αφού έχει επισημάνει ότι για τα έργα, πρώτον, κάλυψης του βράχου της Ακρόπολης και, δεύτερον, αναμόρφωσης της δυτικής πρόσβασης δεν υπάρχει πλήρης σειρά εγκεκριμένων μελετών (προμελέτη, οριστική μελέτη, μελέτη εφαρμογής), συνιστά ότι, μετά την έγκριση από τα ελληνικά αρμόδια όργανα αποφάσεων, θα πρέπει πριν από κάθε επέμβαση να γίνονται τα ακόλουθα: 1) Μελέτη των επιπτώσεων που θα μπορούσε να έχει η κάθε επέμβαση στην οικουμενική αξία του μνημείου. Η μελέτη αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει πλήρη τεκμηρίωση με επιχειρήματα, κατόψεις και σχέδια. Στη συνέχεια ολόκληρος ο φάκελος να κοινοποιείται στο Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς προκειμένου να εξεταστεί σε συνεργασία με συμβουλευτικούς οργανισμούς (ICOMOS, IUCN). 2) Επειδή ποτέ δεν έχει κατατεθεί για την Ακρόπολη σχέδιο διαχείρισης ούτε σχέδιο τουριστικής διαχείρισης, θα πρέπει να κατατεθούν το συντομότερο και μάλιστα σε συνάρτηση με τον ευρύτερο σχεδιασμό διαχείρισης των αρχαιολογικών χώρων και της πόλης της Αθήνας. Οι μελλοντικές επεμβάσεις θα πρέπει να είναι σύμφωνες με τη Χάρτα της Βενετίας του 1964 και με τη Χάρτα του ICOMOS για τις Αρχές Ανάλυσης, Συντήρησης και Αποκατάστασης Κατασκευών Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς του 2003.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, οποιαδήποτε οικοδομική δραστηριότητα σχετική με την αναμόρφωση της δυτικής πρόσβασης και του αρχαιολογικού χώρου της Ακρόπολης θα πρέπει να σταματήσει έως ότου ολοκληρωθούν οι θεσμικές διαδικασίες. Αυτές οι δεσμεύσεις είναι τόσο ξεκάθαρα διατυπωμένες στην Εκθεση Αυτοψίας που διαφαίνονται και μέσα από μια προσεκτική ανάγνωση του σχετικού δελτίου Τύπου του ΥΠΠΟΑ, παρά την παραπλανητική ρητορική του.
Εντούτοις δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Εκθεση Αυτοψίας της αποστολής έχει εισηγητικό χαρακτήρα. Αρμόδια για την εξέταση των γνωμοδοτήσεων των συμβουλευτικών οργανισμών (ICOMOS, IUCN) για τα παγκόσμια μνημεία και τη λήψη αποφάσεων είναι η διακυβερνητική επιτροπή των κρατών-μελών και όχι η αρμόδια γραμματεία της UNESCO (Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς).
Στην Εκθεση Αυτοψίας αναφέρεται ότι το θέμα των επεμβάσεων στην Ακρόπολη δεν θα εξεταστεί από την προσεχή σύνοδο της διακυβερνητικής επιτροπής (Σεπτέμβριος 2023). Τίθεται λοιπόν το σοβαρότατο ερώτημα: Πού οφείλεται μια τέτοια μεθόδευση που λειτουργεί σε βάρος του μνημείου και αντίκειται στο πνεύμα και στους σκοπούς της Σύμβασης Παγκόσμιας Κληρονομιάς;
