Το διαμεσικό franchise που άλλαξε τον κανόνα μπαίνει στην εποχή του metaverse.
«Ποτέ δεν µπορούµε να ξεχωρίσουµε απόλυτα αυτό που βλέπουµε από αυτό που γνωρίζουµε»
Ε.Η. Gombrich,
«Τέχνη και ψευδαίσθηση»
Toν Μάρτιο του 1999 συστήθηκε στο κοινό και στην ποπ κουλτούρα ο µυστικιστικός χαρακτήρας του Morpheus (Μορφέα) –ενσαρκωµένος από τον Λόρενς Φίσµπερν–, εγκιβωτίζοντας αφοπλιστικά την εποχή του διαδικτύου και την αιώνια φιλοσοφική διαµάχη µεταξύ της ύλης και του πνεύµατος στο δίληµµα «µπλε ή κόκκινο χάπι;». Η µαζική είσοδος στον κόσµο του «Matrix», της κινηµατογραφικής κυβερνοδυστοπίας-φαινόµενο των αδερφών Λάνα και Λίλι Γουατσόφσκι είχε µόλις ξεκινήσει.
Είκοσι ένα χρόνια αργότερα, κατά την τελευταία περίοδο προεδρίας Ντόναλντ Τραµπ, ένας άλλος villain χαρακτήρας από τον πραγµατικό κόσµο, ο entrepreneur της νέας οικονοµίας και κατά το «Forbes» πλουσιότερος άνθρωπος του πλανήτη Ιλον Μασκ ανάρτησε στο Twitter τη φράση: «Πάρε το κόκκινο χάπι!» αλληθωρίζοντας τυχοδιωκτικά το µάτι προς τη συντηρητική πολιτική πτέρυγα. Η άµεση συνεπικουρία της Ιβάνκα Τραµπ, που υπερθεµατίζοντας πολιτικά τόνισε ότι «Πάρθηκε!», απαντήθηκε εµφατικά από τη Λίλι Γουατσόφσκι µε την εµφατική προτροπή: «Αντε γαµηθείτε και οι δυο σας!».
Το παραπάνω –ακατανόητο εκ πρώτης όψεως– συµβάν είναι ενδεικτικό ως προς τα πολλαπλά νοηµατικά επίπεδα και πολιτισµικά σηµαινόµενα του καλλιτεχνικού έργου των Γουατσόφσκι και όπως θα δούµε µπορεί να ερµηνευτεί µόνο εντός του Matrix. Σύµφωνα µε την κεντρική ιδέα του έργου ο πρωταγωνιστής Neo (Κιάνου Ριβς) καλείται να προβεί στην επιλογή ζωής ανάµεσα στα δύο χρωµατιστά χάπια που του προσφέρει ο Morpheus: κόκκινο για την «αλήθεια» και την «αφύπνιση», µπλε για την «άγνοια» και την «κανονικότητα». Ο Neo επιλέγει το πρώτο και ανακαλύπτει πως η µέχρι πρότινος φυσιολογική πραγµατικότητά του ήταν εικονική, καθώς βυθίζεται σε µια βίαιη αναγέννηση εντός του «πραγµατικού» κόσµου που ελέγχεται από µηχανές τεχνητής νοηµοσύνης. Η επακόλουθη πορεία της αφήγησης µέσα από µια πλειάδα ταινιών, animation και video games συνδύασε new age φιλοσοφικές αλληγορίες µε πρωτοπόρες ψηφιακές τεχνικές, επηρεάζοντας την παγκόσµια ποπ κουλτούρα, την αισθητική και την τεχνολογία των ψηφιακών µέσων.
Ένα φιλµ αντικείµενο new-media µελετών
Η καθοριστική όµως καινοτοµία του «Matrix», η οποία το κατέστησε αντικείµενο new-media µελετών, υπήρξε η χρήση της διαµεσικής αφήγησής του. Το «Matrix» αποτέλεσε ένα από τα πρώτα transmedia franchises της ψηφιακής εποχής, καθώς οι δηµιουργοί του εµπρόθετα επιµέρισαν την κεντρική αφηγηµατική ιστορία µεταξύ κινηµατογραφικών ταινιών, animation, κόµικς και βιντεοπαιχνιδιών υπό τη βασική συνθήκη ότι για να γίνει κατανοητή προϋπέθετε την εµπλοκή των θεατών µε το σύνολό τους και τον συνδυασµό αφηγηµατικών κοµµατιών που υπήρχαν διάσπαρτα µεταξύ αυτών των µέσων.
Μάλιστα το δοµικό επίπεδο αλληλοσυµπληρωµατικότητας που επιδίωξαν να επιτύχουν οι Γουατσόφσκι προκάλεσε µεγάλα προβλήµατα στην ανάγνωση των επακόλουθων δυο ταινιών και αποτέλεσε εν µέρει έναν από τους λόγους της αποτυχίας τους, καθώς το κοινό της εποχής δεν ήταν ακόµη συνηθισµένο στην ποικιλία και ανάγνωση των διαµεσικών εµπειριών τις οποίες το διαδίκτυο επέτρεψε στη συνέχεια.
Χαρακτηριστικά αναφέρουµε πως ενώ η πρώτη ταινία «The Matrix» (που ελλείψει άλλης είχε αφηγηµατική αυτονοµία) γνώρισε τεράστια εµπορική και καλλιτεχνική επιτυχία, οι επόµενες δύο («Matrix reloaded» & «Matrix revolutions»), που κυκλοφόρησαν και οι δυο το 2003, σχεδόν ταυτόχρονα µε τα εννέα µικρού µήκους animation «Αnimatrix» και το βιντεοπαιχνίδι «Enter the Matrix», –ανεξαρτήτως της καλλιτεχνικής τους αξίας, η οποία παραµένει αµφισβητήσιµη– µπέρδεψαν το κοινό καθώς οι θεατές που δεν είχαν εµπλακεί στις προηγούµενες διαµεσικές αφηγήσεις βίωσαν ελλειπτικά την εξέλιξη της ιστορίας.
Κόκκινο του οιστρογόνου ή των Ρεπουµπλικάνων
Μέχρι τη δεκαετία του 2010 το φανταστικό σύστηµα του «Matrix» είχε εισέλθει σε λειτουργία αδράνειας. Παράλληλα όµως στο πραγµατικό µια διαφορετική κοσµογονία συντελέστηκε µε την επικράτεια του Τραµπ και της alt right πτέρυγας στη δηµόσια σφαίρα. Σε αυτό το πολωµένο πολιτικό πλαίσιο, µέσα από µια ιδιότυπη σηµειολογία το κόκκινο χρώµα –που από το 2000 ταυτίζεται µε τους Ρεπουµπλικάνους– βρήκε την αντιστοιχία του µε το οµόλογο χάπι της αφύπνισης, ενώ το µπλε της ∆ηµοκρατικής παράταξης µε αυτό της άγνοιας. Το 2012 συγκροτείται η διαδικτυακή κοινότητα TheRedPill µέσω της ιστοσελίδας reddit και αποκτά τεράστια δηµοφιλία, προωθώντας ακραία µισογυνιστικό, ακροδεξιό και αντισηµιτικό περιεχόµενο, ανάγοντας το κόκκινο χάπι ως σύµβολο του Τραµπ, των «αντρικών δικαιωµάτων» και της νίκης επί της πολιτικής ορθότητας και του φεµινισµού.
Σε µια δραστική επανοικειοποίηση του έργου τους οι αδερφές Γουατσόφσκι, που επισηµοποίησαν δηµόσια την transgender ταυτότητά τους το 2012 και το 2016, έδωσαν µια ριζικά διαφορετική ερµηνευτική προσέγγιση του έργου τους, καθιστώντας σαφή τη διεµφυλική αλληγορία της κοσµογονίας του «Matrix». Η δυσβάσταχτη πίεση που βιώνει ο ήρωας Neo σε έναν κόσµο δυϊσµού και η επιλογή των χαπιών, που αρχικά είχε παραλληλιστεί µε την πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου και άλλες θεολογικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις και στην πορεία ανάχθηκε ως σύµβολο της συντηρητικής δυσανεξίας και ετεροκανονικότητας, πλέον αναγνώστηκε ως µια αλληγορία για τη δυσφορία φύλου και το χρώµα του κόκκινου χαπιού συνδέθηκε µε το φάρµακο Premarin που χορηγούνταν τη δεκαετία του 1990 ως οιστρογόνο.
Αν η τέχνη συνεπάγεται την ψευδαίσθηση και το παιγνιώδες, κάθε έργο της αφήνει τον χώρο εκείνο για να κατοικηθεί, να επικοινωνηθεί και να οικειοποιηθεί µε τρόπους που ποικίλλουν και συχνά είναι τελείως αντίθετοι από τις αρχικές προθέσεις των δηµιουργών. Η πολυαναµενόµενη τέταρτη κινηµατογραφική ταινία του εµβυθιστικού σύµπαντος του «Matrix», φέροντας ένα πυκνό και φορτισµένο πολιτικο-κοινωνικό πρόσηµο, οπωσδήποτε αποτελεί πρόκληση για το αν θα καταφέρει να εµπεδώσει και καλλιτεχνικά την ψηφιακή αύρα του πρωτότυπου.
Στις 10 ∆εκεµβρίου κυκλοφόρησε ένα ειδικό τρέιλερ του «Matrix resurrections» µε τίτλο «The Matrix awakens unreal 5 demo», στο οποίο όλοι οι χαρακτήρες είναι δηµιουργηµένοι µε εκπληκτικά CGI γραφικά, καθιστώντας σχεδόν αδύνατο ακόµη και για το πλέον εκπαιδευµένο µάτι να διακρίνει αν οι ηθοποιοί είναι αληθινοί ή animation. Το συγκεκριµένο demo της µηχανής παιχνιδιών Unreal 5 δεν έρχεται µόνο να προωθήσει τις νέες δυνατότητες των γραφικών υπολογιστή και των παιχνιδιών. Σε µια εποχή που το metaverse και η εικονική πραγµατικότητα αποτελούν το επερχόµενο status quo, η αλληγορία του «Matrix» χρησιµοποιείται εκ νέου για να µας κάνει να αναρωτηθούµε τι είναι τελικά αληθινό και αν σύντοµα θα έχουµε τη διακριτική ικανότητα να το ξεχωρίσουµε. Ισως, ακόµη περισσότερο, αν σε λίγα χρόνια θα µας ενδιαφέρει καν να αναρωτηθούµε.
Ορισμοί – links
- Διαμεσικότητα: η διαδικασία κατά την οποία τα τμήματα μιας κοινής ιστορίας επιμερίζονται συστηματικά σε πολλαπλά κανάλια διανομής με στόχο την κατασκευή ενός κοινού αφηγηματικού κόσμου και μιας ενοποιημένης εμπειρίας.(Ηenry Jenkins, καθηγητής Επικοινωνίας και Κινηματογραφικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας)
- Matrix Awakens Unreal 5 Demo: https://www.youtube.com/watch?v=WU0gvPcc3jQ
- Η αλληγορία του Matrix σύμφωνα με τη συνδημιουργό του Lilly Wachowski (Why The Matrix Is a Trans Story According to Lilly Wachowski | Netflix): https://www.youtube.com/watch?v=adXm2sDzGkQ
- Swallowing the Red Pill: a journey to the heart of modern misogyny. Παρουσίαση της RedPill Community από τον «Guardian»: https://www.theguardian.com/technology/2016/apr/14/the-red-pill-reddit-modern-misogyny-manosphere-men
Ο Δημήτρης Δεληνικόλας είναι σκηνοθέτης, υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών και συμβασιούχος διδάσκων στο τμήμα Ψηφιακών Τεχνών και Κινηματογράφου του ΕΚΠΑ.
Ο Ζαχαρίας Βαρβαρέσσος Ιωαννίδης είναι φωτογράφος, υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών και εργάζεται στο τμήμα Ψηφιακών Τεχνών και Κινηματογράφου του ΕΚΠΑ.
INF0
Η ταινία «The Matrix resurrections» κυκλοφορεί στις αίθουσες από τις 23/12 σε διανομή Tanweer
